روش‌های تشخیص زودهنگام آلزایمر
آلزایمر یا فراموشی نوعی اختلال برگشت ناپذیر در عملکرد مغز است که در اثر آن بیمار در نهایت به تحلیل توانایی‌های ذهنی و زوال عقل دچار می‌شود. با این حال چه می‌شود اگر بتوانیم علائم اولیه آلزایمر را پیش از بروز و ایجاد آسیب‌های غیرقابل برگشت مغزی شناسایی کنیم؟ آگاهی از این علائم اولیه می‌تواند به شخص بیمار و همچنین خانواده و اطرافیان او کمک کند تا برای درمان سریع‌تر اقدام کنند و برای آینده برنامه‌ریزی کنند.
تشخیص زودهنگام آلزایمر چطور انجام می‌شود؟
در مراحل اولیه بروز بیماری ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:
- اختلال در حافظه و به خاطر سپردن وقایع گوناگون
- مشکل در تمرکز، برنامه‌ریزی و حل مشکلات
- مشکل در پیگیری کارهای روزمره در خانه و محل کار
- گم‌شدن و سردرگمی در مورد گذر زمان
- داشتن مشکلات درک بصری و فضایی مثل جا گذاشتن وسایل
- تغییر در خلق‌و‌خو و بروز افسردگی یا سایر تغییرات رفتاری و شخصیتی
- بروز مشکل در تکلم و ناتوانی در پیدا کردن کلمات مناسب
نکته: در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق در خود یا اطرافیان باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه و نظرات کارشناسانه او را در مورد این بیماری دریافت کنید.
شناسایی زوال عقل ناشی از آلزایمر
مراقبان سلامت و بهداشت، متخصصان مغز و اعصاب و پزشکان آموزش دیده صرفا می‌توانند آلزایمر و زوال عقل ناشی از آن را تشخیص دهند. این افراد با بررسی دقیق علائم و سابقه پزشکی، اجرای چند آزمایش و معاینه فیزیکی صحت موضوع را تایید خواهند کرد. مواردی که از دید این افراد مورد بررسی قرار می‌گیرد گزینه‌های زیر را در بر می‌گیرد:
- بروز اختلال در حافظه و مهارت‌های تفکر (مهارت‌های شناختی)
- تغییر در شخصیت یا رفتار بیماران
- میزان اختلال در حافظه یا تفکر
- تاثیرپذیری عملکرد شما از اختلال در تفکر
- علت بروز علائم
نکته: گاهی اوقات بروز علائم ذکر شده به واسطه سایر مشکلات و بیماری‌های دیگر از قبیل سکته قلبی، بیماری پارکینسون، افسردگی و آپنه خواب بروز می‌کنند.
حافظه و آلزایمر
متخصصان معمولاً از تست‌های گوناگونی برای ارزیابی وضعیت حافظه، تفکر انتزاعی، مهارت حل مسئله، استفاده از زبان و سایر موارد مرتبط استفاده می‌کنند که شماری از آنها شامل موارد زیر هستند:
- تست وضعیتی ذهنی: برای تشخیص زودهنگام آلزایمر می‌توان از این تست استفاده کرد. در این آزمون متخصص از بیمار با علائم مشکوک می‌خواهد به سوالات مشخصی پاسخ دهد یا کارهایی را انجام دهد که نشان‌دهنده وضعیت مهارت‌های شناختی او است. در نهایت نتایج حاصل از این تست‌ها میزان اختلال شناختی را به وضوح مشخص می‌کنند.
- تست‌های فیزیکی-عصبی: در صورتی که به یک متخصص آموزش دیده در زمینه‌ی بیماری‌های مغزی و مشکلات مرتبط با سلامت روان مراجعه کنید، این فرد تست‌های گسترده‌ای را برای ارزیابی حافظه و مهارت‌های شناختی شما انجام خواهد داد تا به وسیله آن بتوان میزان پیشرفت بیماری و زوال عقل را مشخص کرد.
در حقیقت با پیگیری این تست او متوجه می‌شود که قادر به انجام کارهای روزمره خود هستید و می‌توانید داروهایتان را سر وقت مصرف کنید یا خیر.
- گفت‌و‌گو با اعضای خانواده و دوستان: در بیشتر موارد پزشک از دوستان و اعضای خانواده در مورد بیمار و رفتارهای او سوال می‌پرسند تا بتوانند به جزئياتی برسد که با عملکرد قبلی او همخوانی ندارند. معمولا این افراد می‌توانند هرگونه تغییر در مهارت‌های شناختی، توانایی‌های عملکردی و رفتارهای بیمار را در طول زمان به پزشک گزارش دهند.
آزمایش‌ها و بررسی‌های شرح داده شده در عمده موارد، اطلاعات کافی پیرامون بروز علائم اولیه آلزایمر و تشخیص زوال عقل را در اختیار پزشکان قرار می‌دهند. با این حال اگر نتایج به‌دست‌آمده واضح نباشند متخصص به سراغ آزمایش‌های دیگر خواهد رفت.
تست‌های آزمایشگاهی
گاهی اوقات برای رد کردن سایر وضعیت‌هایی که علائمی شبیه به زوال عقل دارند، به تست‌های آزمایشگاهی بیشتر نیاز است؛ برای مثال در بعضی از موارد پزشک درخواست بررسی وضعیت تیروئید یا مقادیر ویتامین B12 موجود در بدن را برای آزمایشگاه ارسال می‌کند.
برای گروهی از بیماران آزمایش مایع مغزی-نخاعی به منظور کمک به تشخیص آلزایمر توصیه می‌شود. در این روش با اندازه‌گیری میزان پروتئین‌های آمیلوئید (موجود در مغز مبتلایان به آلزایمر) و تاو (موجود در سلول‌های عصبی) و بررسی نسبت آنها می‌توان ابتلای بیمار به زوال عقل ناشی از آلزایمر را تایید کرد.
عکس‌برداری از مغز
آلزایمر به واسطه از بین بردن سلول‌های مغزی منجر به زوال عقل می‌شود که به این وضعیت دژنراسیون می‌گویند. دژنراسیون در اسکن‌های مغزی به شیوه‌های مختلفی خود را نشان می‌دهد؛ با این حال گاهی اوقات صرفاً عکس‌برداری از مغز برای شناسایی آلزایمر و زوال عقل ناشی از آن کافی نیست، چرا که تغییرات مغزی و تغییرات ناشی از آلزایمر در بیشتر موارد با یکدیگر همپوشانی دارند.
با این حال نتایج حاصل از این عکس‌برداری‌ها می‌تواند به پزشک کمک کند:
- سایر علل‌ها از قبیل خون‌ریزی مغزی شدید، تومور یا سکته را رد کند.
- بین انواع مختلف بیماری نابود‌کننده مغز تمایز قائل شود.
- میزان از بین رفتن سلول‌های مغزی را مشخص کند.
مجموعه روش‌های تصویربرداری مورد استفاده برای ثبت تصاویر از مغز در جدول زیر آمده است:
| فناوری‌های تصویربرداری مغز | |
| MRI یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی | در این روش از امواج رادیویی و آهنرباهای قدرتمند به منظور ایجاد تصاویر دقیقی از مغز استفاده می‌کنند. |
| CT یا توموگرافی کامپیوتری | در این حالت با استفاده از اشعه ایکس تصاویر مقطعی از مغز ایجاد می‌شود. |
| PET یا توموگرافی گسیل پوزیترون | در روش PET از نوعی ماده‌ی رادیواکتیو به منظور ردیابی ترکیبات مختلف در بدن استفاده می‌کنند. |
آینده روش‌های شناسایی علائم اولیه آلزایمر
محققان در حال تلاش برای ابداع روش‌های جدید شناسایی آلزایمر در مراحل اولیه خود هستند تا بتوانند این نشانه‌ها را حتی پیش از بروز شناسایی کنند. برای مثال آزمایش‌های مبتنی بر اندازه‌گیری میزان آمیلوئید یا تاو احتمال دارد در آینده افرادی را هم که در معرض ابتلا به زوال عقل ناشی از آلزایمر قرار دارند، از خطر پیش‌رو آگاه کنند.
از طرفی دیگر تکنولوژی‌های جدید تصویربرداری نیز در حال توسعه هستند و به صورت دقیق مشخص می‌کنند که آیا فرد به آلزایمر مبتلا شده یا اینکه بیماری او تا چه سطحی پیشرفت کرده است؛ با این وجود باید تحقیقات بیشتری به منظور تایید آنها انجام شود.
تشخیص زودهنگام آلزایمر چه مزایایی را به همراه دارد؟
بسیاری از افراد بعد از مشاهده علائم شبیه به آلزایمر از قبیل فراموشی در مورد مراجعه به متخصص احساس نگرانی می‌کنند و تلاش می‌کنند تا این نشانه‌ها را از اعضای خانواده خود و سایرین پنهان کنند؛ چرا که از دست دادن حس استقلال، توانایی پیگیری امور روزمره و کارهایی مثل رانندگی واقعا دشوار است.
با وجود اینکه در حال حاضر درمانی برای این بیماری ترسناک وجود ندارد، اما تشخیص به موقع می‌تواند به شما کمک کند کلیه اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهید. گاهی اوقات سایر بیماری‌ها منجر به اختلال در حافظه می‌شوند، در اینصورت تیم پزشکی قادر است به سرعت شما را از این وضعیت نجات دهد.
علاوه‌براین مسئله در صورتی که افراد مبتلا به آلزایمر هرچه زودتر مصرف داروهای خود را شروع کنند، قادر هستند سرعت و روند اختلال در حافظه و سایر مهارت‌های شناختی خود را کاهش دهند؛ علاوه‌براین مسئله متخصص به خانواده و اطرافیان بیمار راه‌حل‌های مناسبی را برای مدیریت چالش‌های پیش‌رو نشان خواهد داد که به آنها کمک می‌کند برای آینده برنامه‌ریزی کنند.
فاکتورهای خطر ابتلا به آلزایمر
حال که با راهکارهای تشخیص آلزایمر آشنا شدید، بد نیست نگاهی هم به فاکتورهای خطر که می‌توانند احتمال ابتلا به این وضعیت را افزایش دهند، آشنا شوید:
ژنتیک
بررسی‌های صورت گرفته توسط دانشمندان نشان می‌دهند که خطر ابتلا به آلزایمر در افرادی که اقوام درجه یک آنها با این وضعیت دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، بیشتر است. جالب است بدانید که نوع خاصی از آلزایمر وجود دارد که سنین ۳۰ تا ۶۰ سال را در گیر می‌کند و با نام آلزایمر خانوادگی شناخته می‌شود. بروز این آلزایمر به صورت مستقیم ناشی از تغییرات دائمی است که در ژن‌های مشخصی از بدن صورت می‌گیرند.
سبک زندگی
عوامل متعددی از قبیل رژیم غذایی سالم، ورزش کردن، برقراری ارتباط با سایرین و تقویت مغز به روش‌های گوناگون می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل را کاهش دهند. در کنار این مسئله دانشمندان به نتایجی دست یافته‌اند که نشان می‌دهد فشار خون بالا، چربی و بیماری‌های قلبی با احتمال ابتلا به آلزایمر مرتبط هستند.
ضربه به سر
یکی از دلایلی که می‌تواند خطر بروز آلزایمر را در افراد افزایش دهد، ضربه به سر است؛ به همین دلیل همواره باید از این قسمت از بدن خود در برابر آسیب‌های مختلف در زمان ورزش، دوچرخه‌سواری، رانندگی و موتور‌سواری محافظت کنید.
سندروم داون
اشخاص مبتلا به سندروم داون بیشتر از سایرین در معرض خطر زوال عقل ناشی از آلزایمر قرار دارند. در حقیقت جهش‌های ژنتیکی صورت گرفته در این افراد جدا از نواقصی که برای سیستم ایمنی بدن آنها ایجاد می‌کند احتمال ابتلا بروز صرع، تشنج و مشکلات تنفسی و قلبی را هم افزایش می‌دهد؛ البته علائم بروز آلزایمر در این افراد با یکدیگر متفاوت است.
الگوهای خواب
پژوهش‌ها حاکی از آن هستند که افراد با الگوهای خواب نامنظم و مشکلات خواب احتمال بیشتری برای ابتلا به آلزایمر و بروز زوال عقل دارند.
سلامت قلب و عروق
مغز و قلب سالم در ارتباط مستقیم با یکدیگر هستند. همان‌طور که می‌دانید مغز انرژی مورد‌نیاز خود را از شبکه‌های عروقی دریافت می‌کند و قلب وظیفه خون‌رسانی به این عروق را برعهده دارد. با این حساب می‌توان گفت اشخاصی که دچار بیماری‌های قلبی مختلف هستند، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به آلزایمر قرار دارند.
آیا می‌توان احتمال ابتلا به آلزایمر را کاهش داد؟
با وجود اینکه فاکتورهای خطر ابتلا به آلزایمر بسیار زیاد هستند با پیگیری راهکارهای مشخصی می‌توانید تا جایی که امکان دارد احتمال بروز این وضعیت را در خود به حداقل برسانید:
- مغز هم مانند بدن به ورزش نیاز دارد؛ بنابراین حتما به روش‌های گوناگون از قبیل بازی‌های فکری، یادگیری کارهای جدید، حفظ کردن، خلق آثار هنری و نواختن موسیقی آن را تقویت کنید.
- به صورت روزانه هر ورزشی را که دوست دارید امتحان یا پیاده‌روی را تجربه کنید.
- سایر مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای از قبیل فشارخون، مشکلات قلبی و دیابت را زیر نظر پزشک کنترل کنید.
- مصرف انواع دخانیات را کنار بگذارید.
- با دوستان و اشخاصی که دوست دارید معاشرت و در کنار آنها وقت‌گذرانی کنید.
- تا جایی که امکان دارد از استرس‌های محیطی دوری کنید.
سخن پایانی
همان‌طور که ملاحظه کردید در حال حاضر روش‌های متعددی برای تشخیص زودهنگام آلزایمر وجود دارند و دانشمندان هم در حال کار بر روی توسعه و پیشرفت آنها هستند. امید است در آینده با بهتر شدن این راهکارها و برطرف کردن نواقص احتمالی که دارند علائم آلزایمر را پیش از بروز تشخیص داد و به این طریق بتوان گام‌های لازم را برای مدیریت صحیح این بیماری و زوال عقل ناشی از آن برداشت.
