مخملک چیست؟ علائم و راههای درمان مخملک در کودکان
مخملک (Scarlet Fever) یک بیماری باکتریایی است که بیشتر کودکان را درگیر می‌کند. این بیماری منجر به بروز جوش‌های قرمز رنگ متمایز روی پوست می‌شود. عامل اصلی بروز مخملک، باکتری استرپتوکوک پیوژنز (Streptococcus Pyogenes Bacteria) است که به عنوان استرپتوکوک گروه A نیز شناسایی می‌شود و بیشتر روی پوست و داخل گلو وجود دارد. امروزه مخملک کمتر از قبل شایع است. اما در سال‌های اخیر تعداد افراد مبتلا به میزان قابل توجهی رسیده است. آگاهی از علائم و نشانه‌ها برای درمان سریع و به موقع با دریافت آنتی‌بیوتیک‌ها اهمیت بسیاری دارد. در ادامه بیشتر به علائم مخملک، عوامل خطر و نحوه درمان این بیماری پرداخته‌ایم.
علائم مخملک چیست؟
مخملک معمولا به دنبال گلو درد یا عفونت پوستی مانند زرد زخم ناشی از انواع خاصی از باکتری‌های استرپتوکوک ایجاد می‌شود. علائم این بیماری معمولا دو تا پنج روز پس از عفونت خود را نشان می‌دهند. با این حال، دوره کمون (دوره بین قرار گرفتن در معرض عفونت و بروز علائم) می‌تواند به کوتاهی یک روز یا به بلندی یک هفته باشد. باید به پزشک عمومی مراجعه کنید اگر کودک شما علائم زیر را دارد:
- علائم مخملک دارد.
- با گذشت یک هفته (پس از مراجعه به پزشک عمومی) هنوز بهبود نیافته است.
- همزمان به مخملک و آبله مرغان مبتلا شده است.
- چند هفته بعد از بهبود مخملک، مجددا بیمار شده است. (این می‌تواند نشانه عارضه‌ای جدی مانند تب روماتیسمی باشد.)
- احساس ناخوشی می‌کند و با فرد مبتلا به مخملک در ارتباط بوده است.
جوش‌های مخملک چه شکلی دارند؟
جوش‌های صورتی-قرمز رنگ مخملک معمولا ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از بروز علائم اولیه مانند گلودرد یا سردرد روی پوست ظاهر می‌شوند. در ابتدا لکه‌های قرمزی روی پوست مشاهده می‌کنید. سپس این لکه‌ها به جوش‌های صورتی-قرمز تبدیل می‌شوند که مانند کاغذ سنباده زبر هستند و ظاهری شبیه به آفتاب سوختگی دارند. همچنین ممکن است خارش داشته باشند. جوش‌های مخملک روی پوست‌های تیره ممکن است سخت‌تر دیده شوند. اگر چه بافت خشن آنها قابل تشخیص است. بثورات معمولا از سینه و شکم شروع می‌شود، اما خیلی زود در بخش‌های دیگر بدن مانند موارد زیر پخش می‌شود:
- گوش‌ها
- گردن
- آرنج‌ها
- داخل ران‌ها
- کشاله ران
جوش‌ها معمولا روی پوست صورت ظاهر نمی‌شوند. با این حال گونه‌ها برافروخته‌شده و ناحیه اطراف دهان، کاملا رنگ‌پریده می‌ماند. اگر یک لیوان را روی جوش‌ها فشار دهید، رنگ آنها سفید می‌شود. جوش‌های مخملک معمولا پس از حدود یک هفته محو می‌شوند. اما لایه خارجی پوست دست‌ها و پاها تا چند هفته پوسته‌پوسته می‌شود. در موارد خفیف‌تر که به آن اسکارلتینا (Scarlatina) گفته می‌شود، جوش‌ها ممکن است تنها علائم بیماری باشند. سایر علائم مخملک عبارتند از:
- غدد گردن متورم
- بی‌اشتهایی
- حالت تهوع یا استفراغ
- خطوط قرمز در چین‌های بدن، مانند زیر بغل که ممکن است تا چند روز پس از محو شدن جوش‌ها باقی بماند.
- سفید شدن زبان، که چند روز بعد پوسته‌پوسته شده و به حالت قرمز و متورم تبدیل می‌شود. (این حالت به زبان توت فرنگی معروف است.)
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فکر می‌کنید که شما یا کودکتان ممکن است به مخملک مبتلا شده باشید، برای تشخیص درست و درمان مناسب به پزشک عمومی مراجعه کنید. این بیماری معمولا پس از یک هفته بهبود می‌یابد. پزشک با معاینه جوش‌ها و پرسیدن سوالاتی در مورد علائم، مخملک را تشخیص می‌دهد. همچنین ممکن است یک نمونه بزاق از پشت گلو بگیرد و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه بفرستد.
مخملک در زنان باردار
شواهدی مبنی بر خطرناک بودن مخملک برای جنین وجود ندارد. با این حال، اگر در ماه‌های آخر بارداری هستید و با فرد مبتلا به مخملک در ارتباط بوده‌اید، با پزشک و مامای خود در این مورد صحبت کنید.
آیا مخملک مسری است؟
تب مخملک به شدت عفونی است و از راههای زیر انتقال پیدا می‌کند:
- تنفس باکتری موجود در قطرات معلق در هوا از طریق سرفه یا عطسه فرد آلوده
- لمس پوست فرد مبتلا به یک عفونت پوستی استرپتوکوک مانند زرد زخم
- استفاده اشتراکی از حوله، حمام، لباس‌ها یا روتختی فرد آلوده
این بیماری حتی ممکن است از افرادی که باکتری را بدون هیچ علامتی در گلو یا پوست خود دارند، انتقال پیدا کند.
چه افرادی به مخملک مبتلا می‌شوند؟
مخملک بیشتر در کودکان زیر ۱۰ سال (معمولا بین دو تا هشت سال) شایع است. با این حال، افراد در تمام سنین می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند.
به دلیل انتشار سریع بیماری، افرادی که در تماس نزدیک با فرد مبتلا به گلودرد یا عفونت پوستی ناشی از باکتری استرپتوکوک هستند، به مخملک مبتلا می‌شوند. شیوع بیماری در مهدکودک‌ها و مدارس که کودکان در ارتباط نزدیک با یکدیگر هستند، بیشتر مشاهده می‌شود. علائم تب مخملک فقط در افراد مستعد پذیرش سموم تولید شده توسط باکتری استرپتوکوک ایجاد می‌شود. بیشتر کودکان بالای ۱۰ سال، نسبت به این سموم ایمنی دارند. در موارد بسیار نادر، ممکن است بیش از یک بار به مخملک مبتلا شوید.
درمان مخملک در کودکان
بیشتر کودکان مبتلا به مخملک، ظرف یک هفته بدون نیاز به درمان بهبود پیدا می‌کنند. با این حال پزشک ممکن است درمان‌های زیر را پیشنهاد دهد:
- کاهش مدت زمان عفونت
- تسریع بهبودی
- کاهش خطر عوارض تب مخملک
بیشتر کودکان چهار تا پنج روز پس از درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند به مهدکودک یا مدرسه برگردند. بدون درمان، یک تا دو هفته پس از بروز علائم عفونت عود می‌کند.
درمان مخملک با آنتی‌بیوتیک
تب مخملک معمولا در دوره ۱۰ روزه با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. آنتی‌بیوتیک معمولا به شکل پنی‌سیلین (Penicillin) یا آموکسی‌سیلین (Amoxicillin) تجویز می‌شود. برای کودکان معمولا دارو به صورت شربت خوراکی تجویز می‌شود. برای افرادی که به پنسیلین آلرژی دارند، آنتی‌بیوتیک‌های جایگزین مانند اریترومایسین تجویز می‌شود.
علائم مخملک معمولا در عرض ۲۴ ساعت پس از شروع آنتی‌بیوتیک بهبود می‌یابند. با این حال، مهم است که دوره درمان را کامل کنید تا مطمئن شوید که عفونت از بدن شما به طور کامل پاک شده است. حداقل ۲۴ ساعت پس از شروع آنتی‌بیوتیک، کودکان خود را از مدرسه یا مهدکودک دور نگه دارید. بزرگسالان مبتلا به مخملک نیز باید تا ۲۴ ساعت پس از شروع درمان در خانه بمانند.
روش‌های کمکی برای درمان مخملک در خانه
بسیاری از علائم تب اسکارلت یا مخملک، با استفاده از راهکارهای خودمراقبتی زیر، بهبود پیدا می‌کنند. برخی از این راهکارها عبارتند از:
- آب فراوان و مایعات خنک بنوشید.
- غذاهای رقیق و آبکی بخورید. (اگر گلو درد دارید)
- برای پایین آوردن تب از داروهای تب‌بر بدون نیاز به نسخه مانند استامینوفن استفاده کنید.
- از پماد کالامین (Calamine) یا آنتی‌هیستامین‌ها (Antihistamines) برای کاهش خارش استفاده کنید.
عوارض تب مخملک چیست؟
بیشتر موارد تب مخملک عوارض چندانی ایجاد نمی‌کنند، به خصوص اگر این بیماری به موقع درمان شود. با این حال، خطر کمی برای پخش شدن عفونت در بخش‌های خاصی از بدن و ایجاد عفونت جدی مانند موارد زیر وجود دارد:
- عفونت گوش
- آبسه گلو (جمع شدن دردناک چرک)
- سینوزیت (التهاب سینوس‌ها)
- پنومونی (التهاب ریه)
عوارض بسیار نادری که ممکن است در مراحل بعدی بیماری اتفاق بیفتد، عبارتند از:
- باکتریمی: (Bacteremia) عفونت در جریان خون
- آرتریت سپتیک (Septic Arthritis)
- مننژیت (Meningitis)
- فاشئیت نکروزان (Necrotising Fasciitis)
- سندرم شوک سمی استرپتوکوک (Streptococcal Toxic shock Syndrome): علائم پیش‌رونده سریع همراه با فشار خون پایین و نارسایی چند عضوی.
موارد خطرناک بیماری مخملک
اگر شما یا کودکتان تا چند هفته پس از رفع عفونت اصلی، علائم زیر را تجربه می‌کنید، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- بدحالی شدید
- درد شدید
- سردرد شدید
- استفراغ
- اسهال
اگر پزشک عمومی در دسترس نیست، با اورژانس تماس بگیرید.
پیشگیری از مخملک
در حال حاضر واکسنی برای پیشگیری از تب مخملک وجود ندارد. اگر کودک شما به تب اسکارلت دچار شده است، او را حداقل به مدت ۲۴ ساعت پس از شروع درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها، از مدرسه یا مهدکودک دور نگه دارد. بزرگسالان مبتلا به بیماری نیز باید تا ۲۴ ساعت پس از شروع درمان، در خانه بمانند. درمانگاه‌ها، مدارس و مهدکودک‌ها باید از شیوع بالای مخملک آگاه باشند و اطلاعات لازم را در اختیار والدین قرار دهند. اقداماتی که باید برای پیشگیری از انتشار مخملک انجام دهید، عبارتند از:
- بینی و دهان خود را هنگام عطسه کردن با دستمال بپوشانید.
- پس از لمس دستمال کاغذی استفاده شده، دست‌های خود را با آب و صابون بشویید.
- لوازم شخصی مانند فنجان آلوده، لباس، روتختی و حوله را با افراد دیگر به اشتراک نگذارید.
جمع‌بندی
بیماری مخملک در سال‌های اخیر کمتر منجر به عوارض خطرناک و جدی شده است. با این حال شما به عنوان والدین، باید نسبت به تمام علائم بیماری‌ها آگاهی داشته و در صورت مشاهده آنها هرچه سریع‌تر نسبت به درمان اقدام کنید. امکان استفاده از پلتفرم‌های آنلاین برای مشاوره با پزشک، امروزه کار را بسیار آسان‌تر کرده است. از این طریق می‌توانید در صورت مشاهده علائم بیماری‌ها در تمام ساعات شبانه‌روز با پزشکان در ارتباط باشید.
