روماتیسم چیست؟
روماتیسم (Rheumatism) یا بیماری روماتیسمی، یک اصطلاح کلی برای اشاره به آرتریت و چندین بیماری دیگر است که مفاصل، تاندون‌ها، ماهیچه‌ها، رباط‌ها و استخوان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند و در شرایط حاد، باعث تخریب مفاصل و اندام‌ها می‌شوند. این بیماری‌ها یکی از دلایل اصلی درد شدید، ناتوانی و حتی مرگ هستند، بر کیفیت زندگی تاثیر می‌گذارند و منجر به چندین بیماری مرتبط می‌شوند.
در حال حاضر، اصطلاح روماتیسم تنها در مکالمات روزمره و زمینه‌های تاریخی دیده می‌شود و در متون پزشکی و تخصصی کاربرد چندانی ندارد. اغلب منابعی که از روماتیسم نام می‌برند منظورشان آرتریت (التهاب مفصل) است. بنابراین، اکنون به جای روماتیسم با طیف گسترده‌ای از بیماری‌های روماتیسمی مواجهه هستیم.
انواع مختلف بیماری‌های روماتیسمی چیست؟
بر اساس گزارش موسسه ملی آرتریت و بیماری‌های اسکلتی و عضلانی و پوست آمریکا، بیش از 100 بیماری روماتیسمی وجود دارد.
شایع‌ترین بیماری‌های روماتیسمی عبارتند از:
- استئوآرتریت (OA)
طبق گفته CDC، استئوآرتریت شایع‌ترین شکل آرتریت و آرتریت روماتوئید است و شامل وضعیتی می‌شود که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم حمله می‌کند. OA یک بیماری مرتبط با افزایش سن است که به غضروف و استخوان آسیب می‌رساند و می‌تواند باعث التهاب، تورم، درد در چندین مفصل به طور همزمان، و در برخی موارد ناتوانی شود.
- اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS)
به گفته کالج روماتولوژی آمریکا، AS یک نوع شایع از اسپوندیلوآرتریت است؛ نوعی آرتریت که به ستون فقرات و در برخی افراد به مفاصل بازوها و پاها حمله می‌کند و می‌تواند باعث سفتی طولانی‌مدت و در موارد شدید بی‌حرکتی شود. AS در زنان شایع‌تر از مردان است. علاوه بر ایجاد درد و سفتی در کمر و لگن، AS می‌تواند باعث التهاب در سایر مفاصل بزرگ مانند باسن، شانه‌ها و دنده‌ها شود. شاخص اصلی درگیری، التهاب مفصل ساکروایلیاک است که لگن را به پایین ستون فقرات متصل می‌کند. در موارد شدیدتر، التهاب ناشی از AS باعث تشکیل استخوان جدید در ستون فقرات می‌شود که سفتی و کاهش دامنه حرکتی را در پی دارد. همچنین ممکن است منجر به التهاب و درد در چشم شود. اسپوندیلوآرتریت محوری غیر رادیو گرافیک یک وضعیت مرتبط است که در آن علائمی از جمله کمردرد بروز می‌کند، اما برخلاف اسپوندیلوآرتریت آنکیلوزان، هیچ آسیبی توسط اشعه ایکس قابل مشاهده نیست.
- نقرس (Gout)
نقرس در اثر تجمع اسید اوریک در بدن اتفاق می‌افتد. اگر اسید اوریک بالا دارید، می‌تواند در قسمت‌های خاصی از بدن، به ویژه پوست و مفاصل، کریستال‌هایی ایجاد کند. تجمع اسید اوریک در نقرس، به التهاب سیستمیک و سندرم متابولیک نیز کمک می‌کند. افراد مبتلا به نقرس، درد مفاصل، قرمزی و تورم را تجربه می‌کنند. نقرس، اغلب انگشت شست پا را درگیر می‌کند اما می‌تواند مفاصل دیگر را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
- آرتریت عفونی (Infectious arthritis)
آرتریت عفونی یک شکل ناگهانی و دردناک آرتریت ناشی از عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا قارچی است که گاهی اوقات می‌تواند منجر به آسیب دائمی مفصل شود. آرتریت عفونی معمولا فقط در یک مفصل رخ می‌دهد. این بیماری اغلب مفاصل بزرگی مانند لگن، زانو یا شانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- لوپوس (Lupus)
لوپوس یک بیماری خودایمنی مزمن است که می‌تواند باعث التهاب در سراسر بدن شود. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن فرد به اندام‌ها و بافت‌هایی مانند مفاصل، قلب، پوست، کلیه‌ها، مغز، خون، کبد، ریه‌ها، مو، چشم‌ها و… حمله می‌کند و باعث التهاب، درد و گاهی اوقات آسیب به اندام‌ها، مفاصل و بافت‌ها می‌شود. لوپوس می‌تواند یک بیماری شدید و گاهی تهدیدکننده زندگی باشد. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به لوپوس، نوع خفیف آن را تجربه می‌کنند.
- اسکلرودرمی (Scleroderma)
اسکلرودرمی معمولا باعث التهاب در پوست، بافت‌های مفصلی و اندام‌ها می‌شود. گاهی اوقات ممکن است فرد بدون داشتن علائم ظاهری پوستی، در اندام‌ها و بافت‌های مفصلی خود دچار سختی شود. اسکلرودرمی به‌دلیل تولید بیش از حد کلاژن، اتفاق می‌افتد. پزشکان اسکلرودرمی را در دو دسته اسکلرودرمی پوستی محدود و اسکلرودرمی پوستی منتشر طبقه‌بندی می‌کنند. اسکلرودرمی پوستی محدود معمولا پوست دست‌ها، گردن، زانوها و آرنج‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، و روی تنه، بازوها یا پاهای فرد تاثیر نمی‌گذارد.
اسکلرودرمی پوستی منتشر در نواحی بزرگ‌تری از بدن رخ می‌دهد و می‌تواند عوارض قابل توجهی در سیستم تنفسی و قلبی ایجاد کند. احتمال دارد که افراد مبتلا به اسکلرودرمی، به دلیل سفت و سخت شدن پوست دچار محدودیت حرکت شوند. همچنین، ممکن است پوست برخی افراد براق به نظر برسد، زیرا بسیار کشیده می‌شود.
- آرتریت پسوریاتیک (PSA)
یک نوع التهابی از آرتریت است که برخی از افراد مبتلا به پسوریازیس را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در درجه اول روی پوست و مفاصل تاثیر می‌گذارد. علاوه بر درد مفاصل، تورم و سفتی، موارد زیر نیز از علائم رایج آرتریت پسوریاتیک هستند:
- تورم شدید انگشتان پا یا دست
- مشکلات ناخن، مانند سوراخ شدن یا جدا شدن ناخن
- تورم تاندون آشیل یا التهاب در سایر اتصالات تاندون که به انتروپاتی معروف است
- کمردرد با یا بدون درگیری مفاصل ساکروایلیاک
- آرتریت روماتوئید (RA)
آرتریت روماتوئید (RA) یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به مفاصل حمله می‌کند. RA می‌تواند چندین مفصل را به طور همزمان تحت تاثیر قرار دهد. مفاصل دست، مچ دست و زانو شایع‌ترین مفاصل است. هنگامی که سیستم ایمنی بدن به این مفاصل حمله می‌کند، باعث درد، التهاب و سفتی می‌شود که می‌تواند منجر به تخریب مفاصل شود. در برخی افراد مبتلا به RA، مفصل از کار می‌افتد یا حتی دچار بد شکلی می‌شود. در این بیماری، درد و التهاب معمولا در دورههای عود یا تشدید اتفاق می‌افتد. در مواقع دیگر، علائم شدت کمتری دارند یا به‌طور کامل از بین می‌روند.
RA یک بیماری سیستمیک است و می‌تواند اندام‌های اصلی بدن مانند چشم‌ها، ریه‌ها، پوست، قلب، کلیه‌ها، سیستم عصبی و دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین بر خون تاثیر بگذارد و باعث کم‌خونی شود.
- بیماری شوگرن (Sjogren’s disease)
بیماری شوگرن یک وضعیت خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اندام‌های داخلی حمله می‌کند. این عارضه می‌تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد اما اغلب در ریه‌ها و غدد تولیدکننده بزاق و اشک رخ می‌دهد و باعث خشکی دهان و چشم می‌شود. شوگرن همچنین می‌تواند سایر قسمت‌های بدن از جمله مفاصل، پوست و اعصاب را تحت تاثیر قرار دهد. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، ممکن است متوجه درد در مفاصل یا عضلات، پوست خشک، بثورات و نوروپاتی شوید.
شایع‌ترین علائم و نشانه‌های بیماری‌های روماتیسمی چیست؟
هر نوع بیماری روماتیسمی می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن فرد را تحت تاثیر قرار دهد و علائم منحصر به فردی داشته باشد.
برخی از شایع‌ترین علائم بیماری‌های روماتیسمی عبارتند از:
- درد مفاصل
- تورم مفاصل
- حرکت محدود در مفاصل آسیب‌دیده
- گرمی یا قرمزی در ناحیه مفصلی
- درد یا حساسیت مزمن در مفاصل
- سفتی مفاصل که دست کم یک ساعت در اوایل صبح ادامه داشته باشد
- احساس خستگی یا کوفتگی
- کسالت یا احساس عمومی ناخوشی
- تب
- کاهش وزن
علاوه‌براین، برخی از بیماری‌های روماتیسمی با علائم خاصی مشخص می‌شوند. به عنوان مثال، اکثر افراد مبتلا به لوپوس نوعی بثورات پوستی همراه با درد مفاصل، التهاب و خستگی را تجربه خواهند کرد.
علل بروز رماتیسم (بیماری‌های مفصلی) چیست؟
محققان به طور دقیق نمی‌دانند که علت بیشتر بیماری‌های روماتیسمی چیست. با این حال، بر این باورند که همه یا برخی از عوامل زیر بسته به نوع بیماری روماتیسمی، می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
- محرک‌های زیست محیطی
- انتخاب‌های سبک زندگی
- عفونت
- ضربه
- مشکلات متابولیک
- ساییدگی یا فشار روی مفاصل
تصور می‌شود که ژنتیک در ایجاد اسپوندیلیت آنکیلوزان، لوپوس و آرتریت روماتوئید نقش دارد.
چه عواملی، خطر ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی را افزایش می‌دهد؟
عوامل ژنتیکی در بسیاری از بیماری‌های روماتیسمی نقش دارند و داشتن سابقه خانوادگی نیز اغلب افراد را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد. سایر عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به بیماری روماتیسمی را افزایش دهند:
- سن
با افزایش سن، خطر ابتلا به برخی بیماری‌های روماتیسمی مانند RA و پلی میالژی روماتیکا، افزایش می‌یابد. سایر اختلالات در اوایل بزرگسالی و میانسالی شایع‌تر است که شامل موارد زیر می‌شود:
- لوپوس
- اسکلرودرمی
- آرتریت پسوریاتیک
- اسپوندیلیت آنکیلوزان
- جنسیت
انواع مختلفی از بیماری‌های روماتیسمی در زنان شایع‌تر است، از جمله:
- آرتریت روماتوئید
- لوپوس
- اسکلرودرمی
- شوگرن
- پلی‌میالژی روماتیکا
سایر بیماری‌های روماتیسمی، مانند نقرس و AS، در مردان بیشتر اتفاق می‌افتد.
- قرار گرفتن در معرض عفونت
تصور می‌شود قرار گرفتن در معرض عفونت بر بروز برخی از بیماری‌های روماتیسمی مانند موارد زیر تاثیر می‌گذارد:
- لوپوس
- اسکلرودرمی
- پلی‌میالژی روماتیکا
- شرایط زمینه‌ای
فشار خون بالا، کم‌کاری تیروئید، دیابت، چاقی، یائسگی زودرس و بیماری کلیوی می‌تواند خطر ابتلا به نقرس را افزایش دهد. علاوه‌براین، ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی مانند RA، لوپوس یا اسکلرودرمی می‌تواند شما را در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری‌های روماتیسمی مانند سندرم شوگرن یا واسکولیت قرار دهد.
شرایط مرتبط و علل بیماری‌های روماتیسمی
- طبق گفته انجمن اسپوندیلیت آمریکا، حدود 10 درصد از افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان دارای نوعی بیماری التهابی روده هستند. بیماری التهابی روده شامل بیماری کرون و کولیت اولسراتیو می‌شود.
- لوپوس معمولا به تنهایی رخ می‌دهد. با این حال، با توجه به گفته بنیاد لوپوس آمریکا، برخی از افراد
مبتلا به لوپوس علائم معمول یک یا چند بیماری بافت همبند دیگر، مانند بیماری سلیاک، آرتریت روماتوئید، و بیماری خودایمنی تیروئید را تجربه می‌کنند.
- بیماری‌های روماتیسمی ممکن است خطر ابتلا به فیبرومیالژیا را افزایش دهند. فیبرومیالژیا یک اختلال مزمن است که با درد، خستگی و مشکلات خلقی مشخص می‌شود.
- طبق گزارش بنیاد آرتریت آمریکا، 20 تا 30 درصد از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید در نهایت به یک بیماری ریوی مرتبط با RA، مانند بیماری ریه بینابینی، بیماری انسدادی مزمن ریه، یا آسم مبتلا می‌شوند.
- علاوه بر این، پوکی استخوان، اضطراب و افسردگی در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید شایع است.
بیماری‌های روماتیسمی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
به طور کلی هیچ آزمایشی نمی‌تواند بیماری روماتیسمی را تشخیص دهد. پزشک علائم شما را می‌پرسد و شما را معاینه می‌کند تا علائم قابل مشاهده مانند تورم، سفتی یا قرمزی مفاصل را بررسی کند. اگر در تشخیص خود به قطعیت نرسد، یک یا چند آزمایش را تجویز می‌کند.
- آزمایش‌های خون می‌تواند به شناسایی نشانگرهای التهاب، آنتی‌بادی‌های مرتبط با بیماری‌های خاص، و عملکرد غیرطبیعی اندام‌ها و موارد دیگر کمک کند.
- آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی‌تی اسکن، اسکن ام‌آر‌آی، یا سونوگرافی مفاصل و استخوان‌ها به تشخیص التهاب و تجمع مایع کمک می‌کنند و تغییرات استخوان یا مفصل را آشکار می‌کنند.
تشخیص برخی از بیماری‌های روماتیسمی مانند لوپوس، تا حدی به این دلیل که علائم آنها با سایر بیماری‌ها همپوشانی دارد، دشوار است.
بیماری‌های روماتیسمی چگونه درمان می‌شوند؟
داروهای مختلفی برای درمان بیماری‌های روماتیسمی در کنار داروهایی برای بهبود علائمی همچون درد و التهاب، تجویز می‌شود.
داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری‌های روماتیسمی عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدها
- داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده بیماری (DMARDs)، که می‌توانند با تاثیر بر واکنش‌های ایمنی بدن و فرایندهای التهابی، پیشرفت بیماری‌های روماتیسمی را کاهش دهند.
- ·داروهای بیولوژیک، زیرگروهی از DMARDs که مراحل خاصی در فرایندهای التهابی بدن را هدف قرار می‌دهند.
- مهارکننده‌های جانوس کیناز، زیرگروه DMARDs.
داروهایی که به کاهش درد و ناراحتی کمک می‌کنند عبارتند از:
- مسکن‌های خوراکی، مانند استامینوفن، و داروهای تجویزی مخدر (افیون‌ها) مانند اکسی‌کدون و هیدروکدون.
- مسکن‌های موضعی
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، از جمله ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم، و داروهای تجویزی به نام مهارکننده‌های انتخابی کوکس۲.
علاوه بر داروها، درمان‌های دیگری نیز برای بیماری‌های روماتیسمی تجویز می‌شود، ازجمله:
- تمرینات خاص ورزشی
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- درمان سرد و گرم
- آتل‌ها، بریس‌ها و وسایل کمکی
- عمل جراحی
برخی از بیماری‌های روماتیسمی با ترکیبی از روش‌ها بهتر درمان می‌شوند و برای برخی از آنها نیز داروها یا درمان‌های خاصی وجود دارد:
- نقرس با آلوپورینول، داروی کاهش‌دهنده اسید اوریک، و همچنین کورتیکو استروئیدها مانند پردنیزولون درمان می‌شود.
- لوپوس معمولا با NSAIDs، داروهای ضد مالاریا مانند هیدروکسی کلروکین، کورتیکواستروئیدها، سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی مانند آزاتیوپرین و داروهای بیولوژیک مانند بلیموماب کنترل می‌شود.
علاوه بر درمان‌های طولانی‌مدت، محققان در حال یافتن گزینه‌های جدیدی برای افراد مبتلا به بیماری‌های روماتیسمی هستند.
درمان‌های جایگزین و مکمل
- ورزش به افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید کمک می‌کند تا علائمی مانند درد را کاهش دهند و در عین حال عملکرد و خلق و خوی خود را نیز بهبود بخشند.
- برخی، افزودن ماساژ به روند درمان را مفید می‌دانند. ماساژ ملایم می‌تواند عضلات را شل کرده و به افزایش تحرک کمک کند.
- علاوه‌براین، برخی از علائم آرتریت روماتوئید از طریق طب سوزنی، تای‌چی و یوگا تسکین یافته‌اند.
- برخی از بیماران مبتلا به بیماری‌های روماتیسمی دریافته‌اند که درمان شناختی رفتاری (CBT)، به ویژه شکلی از CBT به نام درمان پذیرش و تعهد، برای تسکین علائمی مانند درد، خستگی و مه مغزی مفید است.
طول مدت بیماری‌های روماتیسمی
برخی از بیماری‌های روماتیسمی، مزمن یا مادام‌العمر هستند، از جمله اسپوندیلیت آنکیلوزان، استئوآرتریت، آرتریت پسوریاتیک و آرتریت روماتوئید.
با این حال، بهبودی پس از حمله نقرس حاد، ممکن است تا چند هفته طول بکشد. درمان مناسب باعث می‌شود بیماران دورههای تشدید دردناک را کمتر تجربه کنند، در غیر این صورت ممکن است چندین بار در سال دچار حمله شوند. آرتریت روماتیسمی، هم پیش‌رونده و هم مزمن است. آسیب به استخوان‌های مفصل معمولا در دو سال اول اتفاق می‌افتد. و هر چه زودتر تشخیص داده شود و درمان زودتر شروع شود، نتیجه طولانی‌مدت بهتری خواهد داشت. تحقیقات منتشرشده در JAMA نشان می‌دهد که در صورت رسیدگی زود هنگام، درمان‌های فعلی می‌توانند از آسیب مفاصلِ تا ۹۰ درصد از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید جلوگیری کنند.
چشم‌انداز بیماری‌های روماتیسمی چیست؟
چشم‌انداز هر نوع بیماری روماتیسمی متفاوت است. به عنوان مثال:
- درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان، در برخی موارد منجر به بهبودی بیماری می‌شود.
- برخلاف انواع دیگر آرتریت، آرتریت عفونی معمولا یک بیماری طولانی‌مدت نیست و به طور کلی قابل درمان است.
- لوپوس مزمن است، اما اکثر افراد علائم آن را به طور مداوم تجربه نمی‌کنند. طبق گفته بنیاد لوپوس آمریکا، با پیگیری دقیق و درمان، 80 تا 90 درصد افراد مبتلا به لوپوس می‌توانند طول عمر طبیعی را تجربه کنند.
عوارض بیماری‌های روماتیسمی
ابتلا به یک بیماری روماتیسمی اغلب، افراد را در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها قرار می‌دهد. التهاب مزمن می‌تواند منجر به سایر مشکلات سلامتی شود، از جمله:
- دیابت
- افسردگی
- بیماری قلبی
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- بیماری کلیوی
- مشکلات حافظه
- استئوپنی
- پوکی استخوان (کم شدن توده استخوانی)
پیشگیری از بیماری‌های روماتیسمی
هیچ راه شناخته‌‌شده‌ای برای پیشگیری از برخی بیماری‌های روماتیسمی، از جمله اسپوندیلیت آنکیلوزان، نقرس، آرتریت عفونی، لوپوس، آرتریت پسوریاتیک و آرتریت روماتیسمی وجود ندارد. با این حال، در برخی موارد، اجتناب از برخی محرک‌ها یا کاهش آن می‌تواند به جلوگیری از عود کردن بیماری کمک کند. برای لوپوس، این به معنای اجتناب از محرک‌های رایج، مانند استرس، عفونت‌ها، برخی داروها یا نور خورشید است.
برای نقرس، اجتناب از دیورتیک‌ها (مورد استفاده در درمان فشار خون بالا)، نوشیدن الکل، یا مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های سرشار از فروکتوز (مانند سودا) یا غذاهای غنی از پورین زیاد (مانند گوشت قرمز، صدف، گوش ماهی، یا ماهی تن)، می‌تواند موثر باشد.
