قوز قرنیه (کراتوکونوس) علائم، عوارض، تشخیص و درمان

قوز قرنیه (Keratoconus) یک اختلال چشمی است که باعث می‌شود قرنیه از یک گنبد متقارن به یک مخروط نامتقارن یا کج تبدیل شود و با گذر زمان شیب بیشتری پیدا کند. قرنیه ساختار شفاف و گنبدی‌ شکل در قسمت جلویی کره چشم است که نور را در چشم متمرکز می‌کند. تغییر شکل قرنیه، اشعه‌های نور را از فوکوس خارج می‌کند. در نتیجه، بینایی به‌ شدت مخدوش و تار می‌شود و انجام کارهای روزانه مانند خواندن یا رانندگی دشوار می‌شود. کراتوکونوس یک اختلال پیشرونده است که معمولا در اواخر نوجوانی تا اوایل دهه ۲۰ بروز می‌کند و به‌ تدریج در طی یک دوره ۱۰ تا ۲۰ ساله بدتر می‌شود. علائم این بیماری ممکن است از یک چشم شروع شود، اما معمولا هر دو چشم را درگیر می‌کند.

آیا کراتوکونوس یک بیماری شایع است؟

طبق تخمین محققان، شیوع قوز قرنیه تقریبا یک در ۲۰۰۰ نفر است، اما برخی مطالعات شیوع یک در ۵۰۰ نفر را گزارش می‌دهند.

علت قوز قرنیه چیست؟

با وجود مطالعات انجام‌ شده در دهه‌های اخیر، علت قطعی کراتوکونوس هنوز ناشناخته است. یک یافته رایج در مورد این عارضه، از دست دادن کلاژن در قرنیه است. این اتفاق ممکن است به دلیل عدم تعادل بین تولید و تخریب بافت قرنیه رخ دهد. اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند احتمال ابتلا به کراتوکونوس را افزایش دهد.

1)داشتن سابقه خانوادگی

حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از افراد مبتلا به قوز قرنیه دارای سابقه خانوادگی هستند. تصور می‌شود که این افراد حامل ژن‌هایی باشند که در معرض عوامل محیطی خاص، مستعد رشد و بروز این عارضه‌اند.

2)اختلالات زمینه‌ای کراتوکونوس

قوز قرنیه گاهی اوقات در حضور برخی از اختلالات زمینه‌ای رخ می‌دهد، اما علت و معلول مستقیم آن ثابت نشده است. این اختلالات شامل سندرم داون، آپنه خواب، آسم، تب یونجه، رتینیت پیگمنتوزا و برخی اختلالات بافت همبند از جمله سندرم مارفان، سندرم اهلرز دانلوس و آموروز مادرزادی لبر است.

3)عوامل خطرزای محیطی

احتمال دارد که برخی عوامل محیطی در ایجاد کراتوکونوس نقش داشته باشند؛ از جمله مالش مکرر چشم به‌ دلیل تحریک مداوم آن‌ در اثر قرار گرفتن در معرض گرد و غبار، بخارات سمی یا آلرژی چشم مانند اگزمای آتوپیک.

علائم قوز قرنیه چیست؟

علائم قوز قرنیه معمولا با پیشرفت بیماری تغییر می‌کند و به‌ تدریج بدتر می‌شود. در مراحل اولیه، علائم کراتوکونوس می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• دید تار یا مخدوش (خطوط مستقیم، خمیده یا موج‌دار به نظر می‌رسند)
• دوبینی
• بدتر شدن ناگهانی دید و کاهش بینایی
• افزایش حساسیت به نور و تابش خیره‌کننده
• مشکل دید در شب
• سوزش چشم یا سردرد همراه با چشم‌درد
• قرمزی یا تورم چشم
• تمایل مداوم به مالیدن چشمان
• نیاز به تغییر مکرر عینک

علائم ممکن است در هر دو چشم متفاوت باشد و با گذر زمان تغییر کند. هنگامی که قوز قرنیه پیشرفت می‌کند، دید بسیار تار و مخدوش می‌شود، زیرا با برآمدگی قرنیه به سمت جلو، آستیگماتیسم نامنظم (نقص انحنای چشم) و نزدیک‌بینی (مشکل در دید دور) رخ می‌دهد. برخی از بیماران مبتلا به این بیماری، متوجه نوسانات مکرر بینایی می‌شوند، در حالی که برخی دیگر در طی چند سال تغییرات تدریجی را تجربه می‌کنند. افراد مبتلا به کراتوکونوس اغلب شکایت دارند که با استفاده از عینک، بینایی‌شان چندان بهبود نمی‌یابد. در برخی موارد، ممکن است قرنیه به سمت جلو برآمده و انقدر نازک شود که زخم قرنیه ایجاد شود و دید را بیشتر مختل کند. در موارد نادر، کاهش شدید بینایی یا حتی کوری رخ می‌دهد. هیدروپس حاد قرنیه یک عارضه غیرمعمول قوز قرنیه است که شامل تورم ناگهانی به‌دلیل پارگی در غشای Descemet (دسمه) در عمق قرنیه است.

چه عواملی، خطر ابتلا به قوز قرنیه را افزایش می‌دهد؟

موارد زیر ممکن است خطر ابتلا به کراتوکونوس را افزایش دهد:

• ژنتیک و سابقه خانوادگی: بیمارانی که سابقه خانوادگی قوز قرنیه دارند یا دارای برخی اختلالات سیستمیک مانند سندرم داون هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از افراد مبتلا به کراتوکونوس دارای سابقه خانوادگی هستند.
• رابطه ژنتیکی نزدیک بین والدین: تصور می‌شود که داشتن یک رابطه ژنتیکی نزدیک بین والدین، خطر ابتلا به قوز قرنیه را تا حدود سه برابر افزایش می‌دهد.
• مالش چشم در دوران کودکی: تصور می‌شود مالش بیش از حد چشم در دوران کودکی، خطر ابتلا به این بیماری را ۲۵ برابر افزایش می‌دهد.
• التهاب مزمن چشم: التهاب مداوم ناشی از آلرژی‌ها یا مواد محرک می‌تواند به تخریب بافت قرنیه کمک کند و منجر به ایجاد قوز قرنیه شود.
• سن: کراتوکونوس اغلب در سال‌های نوجوانی بروز می‌کند. به‌طور کلی، احتمال پیشرفت بیماری و نیاز به مداخله جراحی در بیماران جوان مبتلا به کراتوکونوس پیشرفته، بیشتر است.
• نژاد: برخی مطالعات معتبر نشان می‌دهد که میزان قوز قرنیه در مردم شرق آسیا در مقایسه با سفید پوستان بیشتر است.
• آتوپی: گمان می‌رود که آتوپی با ایجاد کراتوکونوس مرتبط باشد، احتمالا به‌ دلیل افزایش مالش چشم در اثر تحریک چشم. آتوپی استعداد ژنتیکی برای ایجاد بیماری‌های آلرژیک مانند اگزما، آسم یا رینیت آلرژیک است. 

قوز قرنیه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص قوز قرنیه، پزشک باید انحنای قرنیه را اندازه‌گیری کند. چندین آزمایش برای این کار وجود دارد. آزمایشی که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد توپوگرافی نامیده می‌شود. توپوگرافی انحنای سطح چشم را اندازه‌گیری می‌کند و یک نقشه رنگی از قرنیه تولید می‌کند. کراتوکونوس باعث ایجاد تغییرات بسیار مشخصی در ظاهر این نقشه‌ها می‌شود که به پزشک امکان تشخیص می‌دهد. فناوری‌های جدیدتری وجود دارد که ممکن است قوز قرنیه را حتی سریع‌تر از توپوگرافی تشخیص دهد. جراحان لیزر انکساری اغلب این آزمایش‌ها را قبل از جراحی بینایی با لیزر انجام می‌دهند، زیرا بیماران مبتلا به علائم این بیماری، کاندیدای لیزیک و سایر اشکال اصلاح بینایی با لیزر نیستند.

قوز قرنیه چگونه درمان می‌شود؟

بسته به شدت و مرحله بیماری، روش‌های مختلفی برای درمان کراتوکونوس وجود دارد:

1) در مراحل ابتدایی بیماری، بینایی (نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم) را می‌توان با عینک معمولی یا لنزهای تماسی نرم اصلاح کرد.

2) با بدتر شدن قوز قرنیه، به‌ دلیل وجود آستیگماتیسم نامنظم، ممکن است که بینایی دیگر با عینک قابل اصلاح نباشد، بنابراین بیمار به انواع خاصی از لنزهای تماسی سخت (قابل نفوذ گاز، هیبریدی، لنزهای اسکلرال) نیاز پیدا می‌کند.

3) در صورت وجود اسکار قرنیه، نازک شدن شدید قرنیه و دید ضعیف و زمانی که سایر درمان‌ها سودمند نباشند، جراحی پیشنهاد می‌شود. جراحی قوز قرنیه، کراتوپلاستی (پیوند قرنیه) نامیده می‌شود. چشم‌ پزشک تمام یا بخشی از قرنیه بیمار را با بافت قرنیه اهدایی سالم جایگزین می‌کند. بینایی معمولا به‌ مدت سه تا شش ماه پس از پیوند، تار می‌ماند و برای جلوگیری از رد پیوند باید دارو مصرف کرد. تقریبا در همه موارد، برای دستیابی به شفاف‌ترین دید پس از پیوند، استفاده از عینک یا لنز تماسی ضروری است. کراتوپلاستی معمولا در اصلاح قوز قرنیه بسیار موفقیت‌آمیز است، اما به‌ احتمال کم عوارضی مانند رد پیوند، ضعف بینایی، عفونت و آستیگماتیسم خواهد داشت. دو نوع کراتوپلاستی وجود دارد:

• کراتوپلاستی نافذ: یک پیوند کامل قرنیه است که شامل برداشتن کامل بخش ضخیم قرنیه مرکزی و جایگزینی با بافت قرنیه اهدایی است.
• کراتوپلاستی لایه‌ای عمقی قدامی (DALK): در این روش، پوشش داخلی قرنیه به نام اندوتلیوم حفظ می‌شود و بافت قرنیه اهدایی روی آن پیوند زده می‌شود. خطر رد پیوند در این مورد نسبت به کراتوپلاستی نافذ کمتر است.

راه‌های دیگر برای درمان قوز قرنیه، عبارتند از:

• حلقه (رینگ) قرنیه: یک دستگاه منحنی کوچک است که چشم‌ پزشک با جراحی در قرنیه قرار می‌دهد. این حلقه به اصلاح شکل قرنیه و کاهش اعوجاج برای بهبود بینایی کمک می‌کند.
• پیوند عرضی کلاژن: درمان جدیدی است که می‌تواند به کند کردن یا توقف پیشرفت قوز قرنیه کمک کند و احتمالا نیاز به پیوند قرنیه در آینده را از بین ببرد.

در این روش، چشم‌پزشک از نور UV مخصوص و قطره چشم (ریبوفلاوین) برای تقویت قرنیه استفاده می‌کند. این محلول باعث تشکیل پیوندهای کلاژنی جدید می‌شود و بخشی از استحکام و شکل قرنیه را بازیابی و حفظ می‌کند. هر چند که این درمان نمی‌تواند قرنیه را به وضعیت کاملا طبیعی برگرداند، اما از بدتر شدن وضعیت بینایی جلوگیری می‌کند و در برخی موارد بینایی را بهبود می‌بخشد. این روش ممکن است نیاز به برداشتن لایه خارجی نازک قرنیه (اپیتلیوم) داشته باشد تا ریبوفلاوین راحت‌تر به بافت قرنیه نفوذ کند. پیوند عرضی کلاژن، به‌ عنوان یک روش درمانی برای قوز قرنیه، پس از آزمایشات بالینی در آوریل ۲۰۱۶ توسط FDA تایید شد.

عوارض قوز قرنیه چیست؟

در برخی شرایط، قرنیه به‌ سرعت متورم می‌شود و کاهش ناگهانی دید و زخم شدن قرنیه را در پی دارد. این اتفاق به‌ آن دلیل رخ می‌دهد که پوشش داخلی قرنیه شکسته می‌شود و اجازه می‌دهد مایع وارد قرنیه شود (هیدروپس). تورم معمولا به خودی خود فروکش می‌کند، اما احتمال دارد زخمی ایجاد شود که بینایی را تحت تاثیر قرار دهد. کراتوکونوس پیشرفته نیز ممکن است باعث زخم قرنیه شود، به‌ خصوص در جایی که مخروط برجسته‌تر است. قرنیه زخمی مشکلات بینایی را بیشتر می‌کند و شاید نیاز به جراحی پیوند قرنیه داشته باشد.

میزان پیشرفت افراد مبتلا به کراتوکونوس چقدر است؟

قوز قرنیه یک اختلال پیش‌ رونده است که در طی یک دوره ۱۰ تا ۲۰ ساله بدتر می‌شود. سرعت پیشرفت این اختلال معمولا در ۴۰ یا ۵۰ سالگی کاهش می‌یابد. این اختلال ممکن است در هر نقطه از پیشرفت متوقف شود. طبق گفته آکادمی چشم‌پزشکی آمریکا، با تشخیص زود هنگام و درمان آن، بسیاری از افراد مبتلا به کراتوکونوس، بینایی کافی را با عینک یا لنز تماسی حفظ می‌کنند. اگر قوز قرنیه به‌ حدی پیشرفت کند که دید شما را به‌ طور قابل توجهی تغییر دهد، ممکن است نیاز به پیوند قرنیه داشته باشید. پیشرفت این بیماری پس از جراحی قرنیه نیز گزارش شده است، اما مشخص نیست که چقدر شایع است.

سوالات متداول در مورد قوز قرنیه

۱-آیا می‌توان از قوز قرنیه پیشگیری کرد؟

هیچ پیشگیری شناخته‌شده‌ای برای کراتوکونوس وجود ندارد.

۲- چه زمانی باید به‌دنبال کمک فوری پزشکی باشیم؟

در صورت مشاهده هر یک از نشانه‌های زیر فوری به پزشک مراجعه کنید:

• تاری دید
• درد چشم به‌ ویژه هنگام مواجهه با نور
• قرمزی چشم‌ها
• حالت تهوع یا استفراغ

۳-آیا قوز قرنیه می‌تواند به بینایی آسیب برساند؟

قوز قرنیه درمان‌ نشده می‌تواند منجر به از دست دادن دائمی بینایی شود. تغییرات قرنیه، فوکوس چشم را با یا بدون عینک یا لنزهای معمولی نرم، دشوار و حتی غیرممکن می‌کند. در واقع، اگر شرایط به‌ اندازه کافی بد شد، ممکن است برای بازیابی بینایی خود به پیوند قرنیه نیاز داشته باشید.

۴-آیا در صورت ابتلا به کراتوکونوس می‌توانم جراحی اصلاح بینایی با لیزر انجام دهم؟

در صورت ابتلا به کراتوکونوس، جراحی اصلاح بینایی با لیزر خطرناک است و می‌تواند قرنیه را ضعیف‌تر و بینایی را بدتر کند. حتی اگر فقط درجات کمی از قوز قرنیه دارید، جراحی لیزیک را انجام ندهید.

۵-آیا همه بیماران مبتلا به قوز قرنیه، به جراحی نیاز دارند؟

بسیاری از بیماران مبتلا به کراتوکونوس هرگز نیازی به پیوند قرنیه نخواهند داشت. در مواردی که دیگر نمی‌توان دید را با عینک یا لنزهای تماسی اصلاح کرد، ممکن است جراحی توصیه شود. افراد مبتلا به قوز قرنیه معمولا با جراحی پیوند قرنیه بهبود بینایی را تجربه می‌کنند، اگرچه ممکن است بیش از یک سال طول بکشد تا بینایی تثبیت شود. برخی از بیماران پس از پیوند قرنیه همچنان به لنز تماسی تخصصی نیاز دارند تا بهترین دید خود را داشته باشند.