دلایل تلخی دهان چیست؟ معرفی راه‌های درمان آن
آیا تا به حال حتی پس از مسواک زدن طعم بدی در دهان خود حس کرده‌اید؟ تجربه تلخی در دهان پس از خوردن چیزهای تلخ یا تند نسبتا رایج است، اما اگر این طعم تلخ برای مدت طولانی باقی بماند یا به‌طور غیرمنتظره‌ای رخ دهد، می‌تواند نگران‌کننده باشد. افراد مبتلا، طعم ثابتی را تجربه می‌کنند که اغلب به‌عنوان طعم تلخ، گندیده، شور، فلزی یا ترش آن را توصیف می‌کنند. این مزه می‌تواند حواس‌پرت‌کننده باشد، و حتی تشخیص مزه چیزهای دیگر را هنگام خوردن یا نوشیدن سخت کند.
دلایل تلخی دهان چیست؟
چشایی حس پیچیده‌ای است که می‌تواند تحت تاثیر عوامل زیادی از جمله بهداشت نامناسب دندان‌ها، خشکی دهان، بارداری و حتی مشکلات جدی‌تری مانند عفونت قارچی یا رفلاکس اسید قرار بگیرد. در این صورت، افراد طعم تلخی را در دهان خود تجربه می‌کنند. اگر تلخی دهان برای مدت طولانی ادامه داشته باشد یا به‌طور مکرر اتفاق بیفتد، توصیه می‌شود با یک پزشک عمومی یا متخصص گوارش مشورت کنید تا در مورد زمینه‌های پزشکی آن مطمئن شوید.
شرایط زیر می‌تواند باعث ایجاد طعم تلخ در دهان شود:
1) خشکی دهان
خشکی دهان که با نام زروستومی یا گزروستومی (Xerostomia) نیز شناخته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که دهان بزاق کافی تولید نمی‌کند. از آنجایی که بزاق به کاهش باکتری‌های موجود در دهان کمک می‌کند، بزاقِ کمتر به این معنی است که باکتری‌های بیشتری می‌توانند زنده بمانند.
افراد مبتلا به این عارضه، در دهان خود احساس چسبندگی و خشکی می‌کنند که می‌تواند ناشی از عواملی مانند سن، داروها، سندرم شوگرن (یک بیماری خودایمنی که باعث خشکی بیش از حد چشم و دهان می‌شود) یا مصرف دخانیات باشد. همچنین گرفتگی بینی نیز احتمال دارد که فرد را دچار خشکی دهان کند، زیرا تنفس از طریق دهان، آن را خشک می‌کند.
افرادی که به‌طور دائم خشکی دهان را تجربه می‌کنند، باید برای تشخیص صحیح با پزشک خود صحبت کنند.
2) مشکلات بهداشت دهان و دندان‌ها
بهداشت ضعیف دهان و دندان‌ها، یکی از شایع‌ترین دلایل تلخی دهان است. تجمع بزاق و باکتری روی زبان، دندان‌ها و لثه‌ها می‌تواند منجر به بوی بد دهان و تغییر در حس چشایی شود. سایر مشکلات دهانی که ممکن است باعث ایجاد طعم بد در دهان شود، شامل عفونت و آبسه دندان، برفک دهان (لکه‌های سفید روی زبان، دهان یا گلو در اثر عفونت قارچی)، التهاب یا بیماری لثه است.
بهترین راه برای مقابله با این عارضه این است که دو بار در روز مسواک بزنید، دست‌کم یک بار در روز از نخ دندان استفاده کنید و به‌طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید.
استفاده از دهانشویه ضد باکتری و مسواک زدن زبان نیز به جلوگیری از تجمع باکتری‌ها و سلول‌های مرده روی زبان و درنتیجه رفع بوی بد دهان کمک می‌کند.
3) بارداری
تغییر در حس چشایی، در بسیاری از زنان در سه ماهه اول بارداری بسیار رایج است. آنها طعم فلز (مشابه وجود یک سکه در دهان یا نوشیدن آب از یک لیوان فلزی) را گزارش می‌کنند. این طعم، به دلیل تغییرات هورمونی در دوران بارداری ایجاد می‌شود و معمولا در عرض چند روز برطرف می‌شود.
یک راه‌حل موثر برای خلاص شدن از طعم بد دهان، نوشیدن آبلیمو یا مکیدن بستنی لیمویی است.
4) سندرم سوزش دهان
همان‌طور که از نام آن پیدا است، سندرم سوزش دهان باعث احساس سوزش در دهان می‌شود که می‌تواند بسیار دردناک باشد. این سوزش می‌تواند در یک قسمت از دهان یا سرتاسر دهان رخ دهد که در افراد مختلف، متفاوت است. بسیاری از افراد، آن را شبیه خوردن فلفل تند توصیف می‌کنند. برخی نیز طعم تلخ، فلزی یا ترش را در دهان خود تجربه می‌کنند.
گاهی اوقات، سوزش دهان دلیل قابل شناسایی ندارد. پزشکان احتمال می‌دهند که بر اثر آسیب به اعصاب دهان رخ می‌دهد، یا با شرایط زمینه‌ای و درمان بیماری‌هایی مانند دیابت، درمان سرطان و تغییرات هورمونی در دوران یائسگی مرتبط باشد.
علائم سندرم سوزش دهان ممکن است به‌صورت پراکنده ظاهر شود، اما می‌تواند مزمن هم باشد و برای مدت طولانی ادامه یابد.
5) یائسگی
زنانی که در دوران یائسگی قرار دارند نیز ممکن است طعم تلخی را در دهان خود تجربه کنند. این تلخی می‌تواند به‌دلیل سطوح پایین هورمون استروژن در بدن آنان باشد که منجر به یک بیماری ثانویه مانند سندرم سوزش دهان می‌شود. همچنین احتمال دارد به‌دلیل خشکی مداوم دهان باشد.
6) مشکلات گوارشی
بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) یا ریفلاکس اسید، در اثر بالا رفتن اسید صفرا یا معده به مری ایجاد می‌شود. صفرا مایعی است که توسط کبد تولید می‌شود و به هضم غذا کمک می‌کند.
این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که عضله یا اسفنکتر بالای معده ضعیف می‌شود و اجازه می‌دهد اسید یا صفرا وارد مری شود.
رفلاکس اسید علاوه بر طعم ترش یا تلخ در دهان، باعث سوزش سر دل، درد بالای شکم، حالت تهوع و گرفتگی صدا نیز می‌شود. بسیاری از داروهای بدون نسخه یا نسخه‌ای وجود دارند که می‌توانند این علائم را به حداقل برسانند یا از بین ببرند. راه‌حل دیگر برای درمان این بیماری، پرهیز از غذاهای اسیدی، چرب و دیرهضم، خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر و حفظ وزن مناسب است.
7) مشکلات کبد
هنگامی که کبد به‌درستی کار نمی‌کند، بدن شروع به تجمع مقادیر زیادی آمونیاک می‌کند، که یک ماده سمی است و معمولا توسط کبد به اوره تبدیل و از طریق ادرار دفع می‌شود. افزایش سطح آمونیاک، تغییر طعم دهان را در پی دارد.
8) عفونت‌های تنفسی
عفونت‌های باکتریایی در دستگاه تنفسی فوقانی (مانند سرماخوردگی، رینیت، سینوزیت یا لوزه‌ها) می‌توانند با تلخی دهان همراه باشند.
در طول این بیماری‌ها، بدن پروتئین‌های التهابی را برای جذب سلول‌های مضر ارسال می‌کند. این پروتئین‌ها ممکن است بر زبان و جوانه‌های چشایی تاثیر بگذارند و باعث شوند که فرد طعمی تلخ‌تر از حد طبیعی را در دهان خود تجربه کند.
نوشیدن دست‌کم دو لیتر (حدود هشت فنجان) آب در روز مهم است، زیرا این امر به تسکین طعم تلخ و تسریع بهبودی کمک می کند. با‌این‌حال، توصیه می‌شود برای تایید هرگونه تشخیص با پزشک عمومی مشورت کنید.
9) سندرم آجیل کاج
سندرم آجیل کاج، اگرچه آلرژی نیست، اما در برخی افراد پس از خوردن آجیل کاج بروز می‌کند. این افراد، طعمی تلخ یا فلزی در دهان خود احساس می‌کنند که معمولا یک تا سه روز پس از مصرف آجیل ظاهر می‌شود و می‌تواند تا چند هفته ادامه یابد.
دانشمندان دقیقا مطمئن نیستند که چرا این اتفاق می‌افتد، اما احتمال می‌دهند که با یک آلاینده، مانند هر یک از مواد شیمیایی مورد استفاده در فرایند پوست‌اندازی، استعداد ژنتیکی یا فاسد شدن روغن آجیل مرتبط باشد.
10) شرایط عصبی
مانند حواس دیگر ما، جوانه‌های چشایی نیز به‌طور مستقیم با اعصاب مغز در ارتباطند. آسیب به اعصاب می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در نحوه احساس یک فرد از جمله طعم تلخ در دهان شود.
آسیب عصبی ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- ضربه به سر
- صرع
- اسکلروز چندگانه
- تومورهای مغزی
- فلج بل
- زوال عقل
داروهای مورد استفاده برای درمان این بیماری‌ها نیز احتمالا باعث ایجاد طعم تلخ در دهان می‌شوند.
11) استرس و اضطراب
سطوح بالای استرس و اضطراب می‌تواند واکنش پاسخ به استرس (Stress Response) را در بدن فرد تحریک کند، که اغلب حس چشایی را تغییر می‌دهد. اضطراب همچنین ممکن است باعث خشکی دهان شود که معمولا منجر به احساس چسبناکی و طعم تلخ در دهان می‌شود.
12) داروها و مکمل‌های خوراکی
برخی داروها پس از خوردن، در بدن جذب و سپس در بزاق ترشح می‌شوند و همین باعث ایجاد طعم تلخ در دهان می‌شود. براساس تحقیقات منتشرشده در مجله Canadian Family Physician، دست‌کم 250 داروی مختلف می‌توانند باعث ایجاد طعم تلخ در دهان شوند. داروهای زیر از آن جمله‌اند:
- برخی آنتی‌بیوتیک‌ها (مانند آمپی‌سیلین، ماکرولیدها، کینولون‌ها، سولفامتوکسازول، تری‌متوپریم، تتراسایکلین و مترونیدازول)
- داروهای نقرس (مانند آلوپورینول)
- داروهای ضدالتهاب و آنتی‌هیستامین‌ها
- داروهای لیتیوم
- برخی از داروهای بیماری‌های قلبی (شامل بسیاری از داروهای فشار خون بالا، دیورتیک‌ها، استاتین‌ها و داروهای ضد آریتمی)
- برخی از داروهای بیماری‌های خودایمنی
- داروهای شیمی‌درمانی (ازجمله سیس‌پلاتین، سیکلوفسفامید و اتوپوزاید)
- داروهای عصبی (ازجمله داروهای ضد پارکینسون، داروهای میگرن و شل‌کننده‌های عضلانی)
- داروهای بیماری‌های روانی (شامل اکثر داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای، برخی از داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای ضد اضطراب، تثبیت‌کننده‌های خلق‌وخو و خواب‌آورها)
- داروهای تجویزی برای دیابت
- مولتی‌ویتامین‌ها و ویتامین‌های دوران بارداری
- کلسیم، آهن، ویتامین D
- مکمل‌های ویتامینی حاوی مقادیر زیادی مواد معدنی یا فلزات مانند مس، آهن، کروم یا روی
- سایر داروهای تجویزی و بدون نسخه (OTC) (ازجمله داروهای تیروئید، گشادکننده‌های برونش، داروهای کمکی ترک سیگار، ضد قارچ‌ها و ضد ویروس‌ها
توصیه می‌شود چند دقیقه صبر کنید تا بدن مکمل را به‌طور کامل جذب کند. اگر طعم تلخ بسیار شدید یا ادامه‌دار بود، می‌بایست در مورد امکان تغییر دوز یا استفاده از مکمل جایگزین با پزشک خود صحبت کنید.
13) درمان‌های سرطان
پرتودرمانی و شیمی‌درمانی می‌توانند جوانه‌های چشایی را تحریک کنند و باعث شوند بسیاری چیزها حتی نان تست ساده یا آب، طعم فلزی یا تلخی به خود بگیرند.
14) سیگار کشیدن
کشیدن سیگار نیز می‌تواند باعث ایجاد طعم تلخ در دهان شود که از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. این حالت معمولا پس از خوردن غذاهای دیگر، نوشیدن آب یا مسواک زدن بهبود می‌یابد.
درمان پزشکی و درمان‌های خانگی برای تلخی دهان
تجربه تلخی در دهان، نسبتا رایج است. بیشتر مزه‌های تلخ قابل درمان‌اند و ممکن است فرد بتواند گاه به‌تنهایی (در موارد ساده) یا با کمک پزشک آن را مدیریت کند. در برخی موارد، این وضعیت خودبه‌خود برطرف می‌شود، و در موارد دیگر، شاید به درمان علت زمینه‌ای نیاز داشته باشد.
گاهی اوقات یافتن درمان مناسب، شامل یک فرایند آزمون و خطا است.
درمان پزشکی، بستگی به این دارد که چه عاملی باعث طعم تلخ دهان می‌شود. پزشک ابتدا در مورد علائم شما می‌پرسد، سابقه پزشکی و داروهایی که مصرف می‌کنید را بررسی می‌کند و سپس یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد.
همچنین، ممکن است برای سنجش بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، آزمایش‌هایی را تجویز می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر رفلاکس اسید باعث طعم تلخ شود، احتمالا داروهای ضد اسید بدون نسخه یا نسخه‌ای را توصیه می‌کند.
اگر مشخص شود که داروی خاصی باعث ایجاد طعم تلخ در دهانتان شده است، ممکن است داروی متفاوتی برایتان تجویز کند.
علت اصلی تلخی دهان هرچه باشد، می‌توانید کارهای زیر را برای کاهش آن انجام دهید:
- مراقبت‌های منظم از دهان و دندان، مانند مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهانشویه ضد باکتری
- جویدن آدامس بدون قند برای حفظ حرکت بزاق در دهان
- نوشیدن آب فراوان در طول روز
- اجتناب از عوامل رفلاکس اسید، مانند غذاهای چرب، دیرهضم یا تند
- کاهش یا حذف دخانیات و الکل
- شست‌وشوی دهان با یک قاشق چای‌خوری جوش‌شیرین که در یک لیوان آب حل شده است
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر تلخی دهان بیش از دو هفته طول کشید، بهتر است که به پزشک مراجعه کنید.
