نقرس چیست؟ 

درد و خشکی مفاصل یکی از مشکلات رایج سلامتی مخصوصا در سنین بالاست. خیلی وقت‌ها این دردها می‌تواند زندگی فرد را مختل کند و امکان انجام کارهای روزانه و فردی را نیز از او بگیرد. دلایل مختلفی برای التهاب و خشکی مفاصل وجود دارد. یکی از این دلایل بیماری نقرس است. برای خیلی از مردم نقرس مساوی است با عارضه ناشی از خوردن گوشت زیاد. اما واقعیت این است که این بیماری می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. اگر شما هم دردهای مفصلی دارید و می‌خواهید بدانید که آیا این دردها نشانه نقرس هستند یا خیر، تا انتهای این مقاله را بخوانید. اگر هم پزشک شما برایتان تشخیص نقرس داده و می‌خواهید اطلاعات بیشتری درباره رژیم غذایی مناسب این بیماری داشته باشید، باز هم این مقاله برای شماست.

نقرس چیست؟

نقرس (Gout) نوعی التهاب مفصل (آرتریت) است که باعث درد شدید و ناگهانی مفاصل می‌شود. هنگامی که بدن شما اسید اوریک اضافی تولید می‌کند، کریستال‌های تیز ممکن است در انگشت شست پا یا سایر مفاصل ایجاد شوند و همین می‌تواند در دوره‌هایی تورم و درد در این اندام‌ها به‌وجود بیاورود.

درواقع نقرس شکل رایج آرتریت التهابی است که بسیار هم دردناک است. معمولا نقرس بیشتر شست پا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما در سایر مفاصل از جمله زانو، مچ پا، پا، دست، مچ دست و آرنج هم می‌تواند دیده شود.

در این بیماری دوره‌هایی وجود دارد که علائم بیمار بدتر می‌شوند و به آن حملات نقرس می‌گویند. عودهای نقرس به طور ناگهانی شروع می‌شوند و می‌توانند روزها یا هفته‌ها ادامه داشته باشند. البته معمولا حمله نقرس پنج تا هفت روز طول می‌کشد و سپس بهبود پیدا می‌کند. گاهی هم بیمار ممکن است مدت‌ها (هفته‌ها، ماه‌ها یا سال‌ها) علائمی از نقرس در مفاصل احساس نکند. حملات مکرر نقرس می‌تواند منجر به آرتریت نقرسی شود که یک شکل بدتر از آرتریت است.

خوشبختانه نقرس با داروها و تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی قابل درمان است و می‌توانید زمان‌های حمله را مدیریت کنید و به تاخیر بیندازید.

علت نقرس چیست؟

بدن انسان در طی تجزیه مواد شیمیایی به نام پورین (Purines) که در برخی غذاها و نوشیدنی‌ها وجود دارد، اسید اوریک می‌سازد. اسید اوریک به‌صورت طبیعی از کلیه‌ها عبور می‌کند و هنگام ادرار کردن از بدن خارج می‌شود.

گاهی اوقات بدن اسید اوریک بیش از حد تولید می‌کند، یا کلیه‌ها نمی‌توانند به‌درستی و کاملا اسید اوریک را از خون دفع کنند. در این حالت سطوح بالایی از اسید اوریک در بدن جمع می‌شوند که به آن هیپراوریسمی می‌گویند. هیپراوریسمی باعث می‌شود که کریستال‌های اسید اوریک (اورات مونوسدیم) در مفاصل، مایعات و بافت‌های بدن متمرکز شوند. در نهایت کریستال‌های تیز و سوزنی جمع‌شده در مفاصل باعث نقرس می‌شوند. 

البته هیپراوریسمی همیشه باعث نقرس نمی‌شود. یعنی بسیاری از افراد با وجود سطح اسید اوریک بالا نیز هرگز به نقرس مبتلا نمی‌شوند. به‌طور کلی هیپراوریسمی بدون علائم نقرس نیازی به درمان هم ندارد.

چه عواملی احتمال ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهد؟

گفتیم که سطح اسید اوریک بالا همیشه باعث نقرس نمی‌شود و بسیاری افراد با وجود میزان بالایی از اسید اوریک در خون به نقرس مبتلا نمی‌شوند. اما چرا با یک سطح برابر از اسید اوریک در خون، برخی افراد به نقرس دچار می‌شوند و برخی دیگر خیر؟ واقعا چه عاملی احتمال ابتلا به نقرس را در یک فرد افزایش می‌دهد؟

معمولا نقرس در مردان زودتر از زنان (در سنین پایین‌تر) رخ می‌دهد. مردان ممکن است سه برابر بیشتر از زنان به نقرس مبتلا شوند. زیرا در بیشتر عمر خود سطوح بالاتری از اسید اوریک دارند. زنان صرفا پس از یائسگی به این سطوح اسید اوریک می‌رسند. معمولا هم نقرس پس از یائسگی در زنان خودش را نشان می‌دهد.

به‌طورکلی موارد زیر احتمال ابتلا به هیپراوریسمی که باعث نقرس می‌شود را بیشتر می‌کند:

• مرد بودن.
• اضافه وزن و چاقی.
• داشتن سابقه خانوادگی نقرس.
• برخی شرایط پزشکی خاص، مثل: نارسایی احتقانی قلب، فشار خون بالا، مقاومت به انسولین، سندرم متابولیک، دیابت، کلسترول بالا، آرتروز و مشکلات کلیه.
• استفاده از برخی داروها مانند دیورتیک‌ها (قرص‌های آب) یا داروهای فشار خون بالا (مانند مهارکننده‌های ACE) و سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی بدن.
• نوشیدن الکل زیاد.
• خوردن یا نوشیدن غذا و نوشیدنی‌های سرشار از فروکتوز (نوعی قند).
• داشتن رژیم غذایی سرشار از پورین از جمله گوشت قرمز، گوشت اندام‌های دیگر حیوانات (جگر و قلوه و…) و برخی از انواع غذاهای دریایی مانند ماهی آنچوی، ساردین، صدف، گوش‌ماهی، قزل‌آلا و ماهی تن.

عوارض نقرس چقدر جدی هستند؟

حملات زیاد (نقرس مزمن) به‌ندرت اتفاق می‌افتد، اما در صورت ابتلا، می‌تواند به مفصل شما آسیب جدی برساند. نقرس مزمن همچنین می‌تواند باعث ایجاد توده‌های سفید کوچک به نام توفی (Tophi) در زیر پوست شود که معمولاً روی گوش‌ها، انگشتان یا آرنج‌ها ظاهر می‌شوند. این توده‌های سفید در واقع کریستال‌های اوره در زیر پوست هستند و می‌توانند دردناک باشند.

اگر سطح اسید اوریک شما بسیار بالا باشد، ممکن است به سنگ کلیه مبتلا شوید، بنابراین باید حتما برای کاهش سطح اسید اوریک درمان شوید. همچنین برخی از افراد مبتلا به نقرس ممکن است به سایر مشکلات سلامتی مانند آرتریت شدید، سنگ کلیه و بیماری قلبی نیز مبتلا شوند.

آیا می‌توان از ابتلا به نقرس جلوگیری کرد؟

شاید نتوان صد در صد از ابتلا به نقرس پیشگیری کرد. مخصوصا اگر سابقه خانوادگی و دلایل ژنتیکی یا بیماری‌های مزمن داشته باشید. اما می‌توانید با رعایت چند نکته ساده و ایجاد تغییرات خاصی در سبک زندگی‌تان از این بیماری پیشگیری کنید:

• برای کمک به عملکرد بهتر کلیه‌ها و جلوگیری از کم آبی، به مقدار کافی آب بنوشید.
• به طور منظم ورزش کنید. 
• رژیم غذایی سالم داشته باشید و خوردن غذاهای حاوی پورین و پروتئین‌های گوشت حیوانات را محدود کنید.

علائم و نشانه‌های نقرس چیست؟

عودهای نقرس معمولا به‌طور ناگهانی (اغلب در طول شب) شروع می‌شوند و ممکن است روزها یا هفته‌ها ادامه داشته باشند. حملات نقرس بسیار دردناک هستند و در هر دوره عود و حمله فقط یک مفصل را درگیر می‌کنند. بیشتر هم در انگشت شست پا دیده می‌شود، منتها می‌تواند مفاصل انگشت کوچک پا، مچ پا و زانو را هم ملتهب کند. علائم در مفصل(های) آسیب‌دیده هم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد، معمولا شدید
• سفتی و سختی مفصل
• تورم
• قرمزی پوست در ناحیه مفصل درگیر
• گرما، یا احساسی مانند آتش گرفتن مفصل
• حساسیت، حتی در لمس چیز سبکی مانند ملحفه.

برخی از افراد به‌طور مکرر این حملات را تجربه می‌کنند، درحالیکه برخی دیگر سال‌ها بین زمان‌های عود هیچ ناراحتی خاصی احساس نمی‌کنند. اگر نقرس درمان نشود، حملات ممکن است بیشتر و طولانی‌تر شوند. این حملات همچنین می‌توانند بارها و بارها در یک مفصل اتفاق بیفتد یا مفاصل مختلف را تحت تاثیر قرار بدهند.

روش‌های تشخیص نقرس

نقرس را تنها می‌توان در زمان عود و از روی همان نشانه‌های داغی، تورم و دردناک بودن مفصل تشخیص داد. در واقع پزشکان معمولا نقرس را بر اساس علائم بیماری و ظاهر مفصل آسیب‌دیده تشخیص می‌دهند. البته آزمایش‌هایی هم برای کمک به تشخیص نقرس وجود دارد:

• آزمایش مایع مفصلی (آسپیراسیون)

پزشک شما ممکن است از یک سوزن برای کشیدن مایع از مفصل آسیب‌دیده استفاده کند. سپس این مایع زیر میکروسکوپ قرار داده می‌شود تا نوع و میزان کریستال‌های اوره بررسی شود.

• آزمایش خون

 پزشک ممکن است برای اندازه‌گیری سطح اسید اوریک در خون درخواست آزمایش خون دهد. البته نتایج آزمایش خون ممکن است گمراه‌کننده باشد. چون اشاره کردیم که برخی از افراد سطح اسید اوریک بالایی دارند، اما هرگز حملات نقرس را تجربه نمی‌کنند. برخی از افراد هم علائم و نشانه‌های نقرس را دارند، اما سطوح غیرعادی اسید اوریک در خون‌شان دیده نمی‌شود.

• تصویربرداری اشعه ایکس 

تصویربرداری از مفاصل با سی‌تی‌اسکن، سونوگرافی یا MRI و حتی توموگرافی کامپیوتری با انرژی دوگانه (DECT) می‌تواند نوع و میزان التهاب در مفاصل را نشان دهد و به پزشک برای تشخیص نقرس کمک کند. این آزمایش‌ها همچنین برای پیگیری نتایج درمان و اندازه‌گیری کریستال‌های اوره یا توفوس در مفاصل هم استفاده می‌شود.

نکته مهم ایتکه علائم و نشانه‌های نقرس خاص نیستند. یعنی می‌توانند علائم و نشانه‌های سایر بیماری‌های التهابی دیگری باشند. برای همین همیشه بهتر است برای تایید تشخیص نقرس از یک روماتولوژیست هم مشورت بگیرید. روماتولوژیست‌ها همان پزشکانی هستند که در زمینه نقرس و سایر اشکال آرتریت تخصص دارند و می‌توانند نظر قطعی برای ابتلا به نقرس دهند.

نقرس چگونه درمان می‌شود؟

واقعیت این است که نقرس یک بیماری مزمن است. یعنی هیچ درمان قطعی برای نقرس وجود ندارد. اما می‌توانید با دارو و درمان پزشکی این عارضه را به‌طور موثر درمان و مدیریت کنید. همچنین می‌توانید عوارض بیماری نقرس را به‌کمک استراتژی‌های خودمدیریتی کمتر کنید. استراتژی خودمدیریتی، مجموعه‌ای از کارهایی است که می‌توانید روزانه انجام دهید تا نشانه‌های نقرس و درد مفاصل را مدیریت کنید.

فراموش نکنید که نقرس درمان‌نشده و کنترل‌نشده می‌تواند باعث تجمع توفوس (تجمع اسید اوریک در مفاصل و بافت نرم توفوس نامیده می‌شود) در مفصل و آسیب دائمی به آن یا بیماری‌های مزمن دیگر شود. پس مهم است که علائم خود را با مصرف دقیق داروها و داشتن برنامه خود مدیریتی کنترل کنید.

درمان دارویی نقرس شامل چه داروهایی می‌شود؟

به‌طور کلی داروهای نقرس به دو دسته تقسیم می‌شوند و بر دو مشکل مختلف تمرکز دارند. گروه اول داروهایی هستند که به کاهش التهاب و درد مرتبط با حملات نقرس کمک می‌کنند. گروه دوم هم معمولا برای جلوگیری از عوارض نقرس و کاهش میزان اسید اوریک در خون استفاده می‌شوند. اینکه در هر گروه کدام داروها برای شما مناسب هستند، به شدت علائم و سایر مشکلات سلامتی شما بستگی دارد.

• داروهایی برای درمان حملات نقرس

داروهای مورد استفاده برای درمان عود نقرس و جلوگیری از حملات بعدی عبارتند از:

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و…) و ناپروکسن سدیم (Aleve) یا گزینه‌های قدرتمندتر مانند ایندومتاسین (Indocin، Tivorbex) و سلکوکسیب (Celebrex). این داروها معمولا عوارضی مثل درد معده، خونریزی و زخم معده دارند. برای همین همراه آن‌ها داروهایی مثل امپرازول یا پنتوپرازول هم تجویز می‌شود. معمولا برخی از افراد مبتلا به بیماری کلیوی، زخم معده و سایر مشکلات سلامتی قادر به مصرف NSAID نیستند.

داروهای ضدالتهابی به‌نام کلشیسین (Colchicine) از جمله Colcrys، Gloperba، Mitigare نیز به‌طور موثر درد نقرس را کاهش می‌دهند. البته داروهای کلشیسین ممکن است با عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال همراه باشند.

داروهای کورتیکواستروئیدی یا کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) مانند پردنیزون هم می‌توانند التهاب و درد نقرس را کنترل کنند. کورتیکواستروئیدها معمولا به شکل قرص تجویز می‌شوند. اما می‌توانند برای موارد حاد به مفصل هم تزریق شوند. عوارض جانبی کورتیکواستروئیدها ممکن است شامل تغییرات خلقی، افزایش سطح قند خون و افزایش فشار خون باشد.

• داروهایی برای جلوگیری از عوارض نقرس

اگر هر سال چندین حمله نقرس را تجربه می‌کنید، یا اگر حملات نقرس شما بسیار دردناک است، ممکن است پزشک برای کاهش خطر عوارض مرتبط با نقرس، داروهای خاصی تجویز کند. همچنین اگر در عکس‌برداری با اشعه ایکس مفاصل شواهدی از آسیب ناشی از نقرس دیده شود، یا توفوس، بیماری مزمن کلیوی یا سنگ کلیه تشخیص داده شود، ممکن است پزشک داروهایی برای کاهش سطح اسید اوریک بدن نیز به شما توصیه کند.

داروهایی که به کاهش سطح اسید اوریک در بدن کمک می‌کنند می‌توانند تا حدی از حملات بعدی نقرس هم جلوگیری کنند. داروهایی مانند آلوپورینول (آلوپریم، لوپورین، زیلوپریم) و فبوکسوستات (Uloric) می‌توانند میزان اسید اوریک بدن را کاهش دهند و مدیریت کنند. عوارض جانبی آلوپورینول شامل تب، بثورات پوستی، هپاتیت و مشکلات کلیوی است. عوارض جانبی فبوکسوستات هم شامل بثورات پوستی، حالت تهوع و کاهش عملکرد کبد می‌شود. فبوکسوستات همچنین ممکن است خطر مرگ ناشی از حمله قلب را افزایش دهد.

داروهایی مانند پروبنسید (Probalan) هم به بهبود توانایی کلیه‌ها برای دفع اسید اوریک از بدن کمک می‌کنند. این داروها نیز عوارض جانبی مثل بثورات پوستی، درد معده و سنگ کلیه دارند.

آمپول پگلوتیکاز هم معمولا به‌صورت تزریق در ورید استفاده می‌شود و می‌تواند میزان اسید اوریک را در خون کاهش دهد.

راه‌های درمان خانگی نقرس کدامند؟

واقعیت این است که نقرس بر بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره از جمله کار و فعالیت‌های بدنی مختلف تأثیر می‌گذارد. با این‌حال استراتژی‌های خودمدیریتی کم‌هزینه‌ای وجود دارد که می‌تواند کیفیت زندگی افراد مبتلا به نقرس را بهبود ببخشد.

برای جلوگیری از شعله‌ور شدن و عود علائم نقرس باید تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی خود به‌وجود بیاورید. مثلا:

• وزن خود را کاهش دهید:

 برای افرادی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند، کاهش وزن می‌تواند میزان فشار روی مفاصل، به ویژه مفاصل تحمل‌کننده وزن مانند باسن و زانو را کاهش دهد. رسیدن به وزن مناسب و حفظ آن می‌تواند دردهای ناشی از التهاب نقرس را تسکین دهد، عملکرد مفاصل را بهبود بخشد و از سرعت پیشرفت بیماری بکاهد.

• فعالیت بدنی داشته باشید:

کارشناسان توصیه می‌کنند که بزرگسالان 150 دقیقه در هفته حداقل فعالیت بدنی متوسط مثل پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه سواری داشته باشند. هر دقیقه فعالیت مهم است و هر فعالیتی بهتر از فعالیت نکردن است. فعالیت بدنی منظم می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن دیگر مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت را هم کاهش دهد. اگر نگران هستید که فعالیت بدنی ممکن است دردهای مفصلی شما را بدتر کند یا مطمئن نیستید که چگونه ایمن ورزش کنند، می‌توانید از پزشک خود یک برنامه فعالیت بدنی مناسب برای وضعیت سلامتی خود درخواست کنید.

• رژیم غذایی سالم داشته باشید:

یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید. مخصوصا از غذاهایی که ممکن است باعث تشدید نقرس شوند، از جمله غذاهای حاوی پورین بالا (غذاهای سرشار از گوشت قرمز، گوشت اندام و غذاهای دریایی) اجتناب کنید. همچنین نوشیدنی‌های سالم‌تری برای تامین آب مورد نیاز بدن‌تان انتخاب کنید. نوشیدنی‌های الکلی و نوشیدنی‌های شیرین‌شده با قند میوه (فروکتوز) را محدود کنید. در عوض نوشیدنی‌های غیرالکلی به‌خصوص آب زیاد بنوشید.

در زمان‌هایی هم که دچار حمله نقرس می‌شوید، می توانید درد مفصل خود را با موارد زیر کاهش دهید:

• محدود کردن هرگونه فشار روی مفاصل
• بالا نگه داشتن مفصل(های) دردناک
• گذاشتن یخ روی مفصل
• سعی کنید در شب ملحفه را از مفصل آسیب‌دیده دور نگه دارید

در کنار همه این‌ها برای کنترل بیماری سیگار نکشید و غذاهای چرب زیاد نخورید. همچنین از پزشک خود درباره استفاده از مکمل‌های ویتامین C بپرسید و اگر توصیه کرد مصرف کنید.

چه غذاهایی برای نقرس مجاز است؟

پیروی از رژیم غذایی مناسب برای بیماری نقرس می‌تواند به محدود کردن تولید اسید اوریک در بدن و افزایش دفع آن کمک کند. البته این رژیم غذایی به احتمال زیاد غلظت اسید اوریک خون را به‌اندازه کافی برای درمان نقرس بدون دارو کاهش نمی‌دهد. با این‌حال می‌تواند تعداد حملات نقرس را کاهش دهد و شدت آن‌ها را محدود کند. 

به‌طور کلی با رعایت رژیم غذایی نقرس می‌توانید به وزن سالم برسید و عادات غذایی خوبی پیدا کنید. اما در رژیم غذایی نقرس، کدام خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها مجاز هستند و کدام‌ها را نباید مصرف کنید؟

• مصرف چربی‌های اشباع‌شده از جمله گوشت قرمز، مرغ چرب و محصولات لبنی پرچرب را کاهش دهید. برای تامین پروتئین مورد نیاز بدن‌تان می‌توانید از گوشت بدون چربی مثل فیله مرغ، لبنیات کم‌چرب و عدس یا سایر حبوبات استفاده کنید.
• غذاهای دریایی مثل آنچوی، ساردین، صدف، گوش ماهی، قزل آلا و ماهی تن هم غنی سرشار از پورین هستند. خوردن این غذاها را هم تا جای ممکن کم کنید. البته همچنان وعده‌های متوسط ماهی می‌تواند بخشی از رژیم غذایی نقرس باشد.
• از مصرف گوشت‌هایی مانند جگر، قلوه و نان‌های شیرین که سطح پورین بالایی دارند و باعث افزایش سطح اسید اوریک خون می‌شوند، خودداری کنید.
• میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل که دارای کربوهیدرات‌های پیچیده هستند را بیشتر بخورید. سبزیجاتی مانند مارچوبه و اسفناج هم می‌توانند بخش مهمی از رژیم غذایی نقرس باشند. شواهدی هم وجود دارد که نشان می‌دهد خوردن گیلاس می‌تواند به کاهش حملات نقرس کمک کند.
• از خوردن غذاها و نوشیدنی‌های حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا خودداری کنید و مصرف آبمیوه‌های طبیعی شیرین را محدود کنید. در عوض با نوشیدن آب به‌خوبی هیدراته بمانید.
• نوشیدن قهوه در حد اعتدال، به‌ویژه قهوه معمولی کافئین‌دار نیز ممکن است به کاهش خطر ابتلا به نقرس کمک کند. البته اگر شرایط پزشکی دیگری دارید، نوشیدن قهوه ممکن است برایتان مناسب نباشد. با پزشک خود در مورد اینکه نوشیدن چه مقدار قهوه برای شما مناسب است مشورت کنید.

دوباره تاکید می‌کنیم که رژیم غذایی نقرس درمان نیست و فقط می‌تواند حملات مکرر نقرس را کاهش دهد و پیشرفت آسیب مفاصل را آهسته کند. با رعایت رژیم غذایی نقرس هنوز هم به دارو برای کنترل درد و کاهش سطح اسید اوریک نیاز خواهید داشت.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

نقرس یک بیماری قابل کنترل است و سطح اسید اوریک را می‌توان با دارو و تغییر سبک زندگی کاهش داد. از پزشک خود درباره نحوه دقیق داروهایی کاهش سطح اسید اوریک سوال بپرسید و دقیقا طبق تجویز او قرص‌هایتان را مصرف کنید. همچنین از پزشک‌تان بخواهید تغییراتی را که می‌توانید در رژیم غذایی و سبک زندگی خود برای جلوگیری و کاهش حملات نقرس ایجاد کنید، به شما بگوید و حتما این نکات را رعایت کنید. 

معمولا فقط کافی‌ست هر چند ماه یک‌بار (به تشخیص پزشک) برای بررسی وضعیت بیماری معاینه شوید. اما اگر درد ناگهانی و شدید در مفصل را تجربه کردید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.