سندروم پیش از قاعدگی (PMS) به چه معناست؟ 

احتمالا به‌عنوان یک زن تجربه‌ کرده‌اید که در روزهای نزدیک به عادت ماهیانه‌تان انگار بدن و روانتان با شما سرناسازگاری دارد. اگر هم مرد هستید تغییرات رفتاری مثل زودرنج شدن یا زود از کوره دررفتن دختر، همسر یا مادرتان را در برخی روزهای ماه دیده‌‌اید. نگران نباشید شما تنها نیستید و تقریبا تمام زنان به‌نوعی با این تغییرات رفتاری و دردهای جسمی در روزهای قبل از پریود آشنا هستند. در زبان علمی پزشکی به این حالات روحی و واکنش‌های جسمی بدن زنان به سیکل پریود، سندروم پیش از قاعدگی (PMS) می‌گویند. برخلاف آنچه برخی افراد فکر می‌کنند، PMS یک وضعیت واقعی است، وضعیتی که می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند و باعث ناراحتی جسمی و ناراحتی عاطفی قابل‌توجهی شود. در این مقاله راه‌کارهای درمانی ساده اما کاربردی برای کاهش علائم PMS در اختیار شما گذاشته می‌شود. پس اگر خودتان یا یکی از زنان نزدیک‌تان هرماه PMS سختی را تجربه می‌کند این مقاله را بخوانید.

سندروم پیش از قاعدگی (PMS) چیست؟

سندروم پیش از قاعدگی یا PreMenstrual Syndrome) PMS) مجموعه‌ای از علائم عاطفی و جسمی است که به‌طور معمول پنج روز قبل از شروع چرخه قاعدگی یک زن (بعضا حتی حدود یک یا دو هفته قبل از قاعدگی) شروع و با شروع قاعدگی یا مدت کوتاهی پس از آن متوقف می‌شوند.

برخی از زنان بدون هیچ نشانه‌ای از PMS یا فقط با علائم بسیار خفیف پریود می‌شوند. برای دیگران، علائم PMS یا تغییرات در خلق‌وخو و عواطف، سلامت جسمانی و رفتار ممکن است آنقدر شدید باشد که انجام فعالیت‌های روزمره مانند رفتن به محل کار یا مدرسه را سخت کند. 

از هر چهار زن، سه نفر می‌گویند که علائم PMS را دست‌کم در مقطعی از زندگی خود تجربه می‌کنند. برای اکثر زنان، علائم PMS خفیف است اما حدود 20 درصد از زنان هم علائم شدید PMS از خود نشان می‌دهند که به آن اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD) می‌گویند.

چه عاملی باعث PMS می‌شود؟

محققان دقیقاً نمی‌دانند چه عاملی باعث PMS می‌شود یا توضیحی برای اینکه چرا برخی افراد آن را شدیدتر از دیگران تجربه می‌کنند، ندارند. اما چندین عامل وجود دارد که ممکن است در ایجاد این سندروم نقش داشته باشند:

• تغییرات چرخه‌ای در هورمون‌ها:
  تغییرات در سطوح هورمونی (استروژن و پروژسترون) در طول چرخه قاعدگی می‌تواند در بروز این سندروم نقش داشته باشد. هورمون‌های استروژن و پروژسترون به‌طور طبیعی در طول چرخه قاعدگی در نوسان هستند. در فاز لوتئال پریودی که تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد، هورمون‌ها به اوج خود می‌رسند و سپس به‌سرعت کاهش پیدا می‌کنند. همین نوسانات شدید هورمونی ممکن است منجر به اضطراب، تحریک‌پذیری و سایر تغییرات خلقی شود. برای همین هم معمولا علائم و نشانه‌های سندروم پیش از قاعدگی با بارداری و یائسگی ناپدید می‌شود.

• تغییرات شیمیایی در مغز:
  سروتونین و نوراپی نفرین دو ماده شیمیایی در مغز هستند. این پیام‌رسان‌های شیمیایی حکم یک انتقال‌دهنده عصبی را دارند و خلق‌و‌خو، احساسات و رفتار را کنترل می‌‌‌کنند. برای همین نوسانات در میزان آن‌ها احتمالا نقش مهمی در حالت‌های خلقی مربوط به PMS بازی می‌کند. مثلا کاهش استروژن ممکن است باعث آزاد شدن نوراپی نفرین شود که منجر به کاهش تولید دوپامین، استیل کولین و سروتونین می‌شود. این تغییرات می‌تواند باعث مشکلات خواب شود و یا خلق‌و‌خوی فرد را ضعیف و افسرده کند. مقادیر ناکافی سروتونین همچنین می‌تواند باعث افسردگی و همچنین خستگی، هوس غذایی شدید و… در روزهای قبل از پریود شود.

• شرایط سلامت روانی فرد:
  زندگی با یک بیماری روانی، مانند افسردگی یا اضطراب و اختلال دوقطبی، می‌تواند شانس تجربه PMS یا اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD) را افزایش دهد. در واقع برخی از زنان مبتلا به سندروم پیش از قاعدگی شدید در واقع مبتلا به افسردگی تشخیص داده نشده هستند. اگرچه افسردگی به تنهایی باعث ایجاد همه علائم نمی‌شود. اما به‌طور کلی علائم بیماری‌های روانی زمینه‌ای، مانند اختلال دوقطبی یا افسردگی، اندکی قبل از شروع قاعدگی تشدید می‌شوند.

• سبک زندگی:
  برخی عادات زندگی هم می‌تواند بر شدت علائم PMS تأثیر بگذارد. عوامل بالقوه سبک زندگی که می‌توانند علائم PMS را بدتر کنند عبارتند از: سیگار کشیدن، خوردن مقدار زیادی غذاهای پرچرب، قند و نمک، عدم فعالیت بدنی منظم، کمبود خواب با کیفیت و زیاده‌روی در مصرف مشروبات الکلی.

علائم PMS چه زمانی شروع و چه زمانی تمام می‌شود؟

به‌طور متوسط، چرخه قاعدگی حدود 28 روز طول می‌کشد. اگر یک چرخه با طول متوسط دارید، تخمک‌گذاری یا آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها در حدود روز 14 یا اواسط چرخه اتفاق می‌افتد. علائم PMS می‌تواند هر زمانی پس از تخمک‌گذاری شروع شود (اگرچه معمولاً در هفته قبل از پریود خودشان را نشان می‌دهند) و تا پنج روز یا بیشتر پس از شروع پریود هم ادامه دارند.

معمولا هم هر ماه یا دست‌کم چندین ماه یک‌بار PMS را تجربه می‌‌کنید. PMS تنها زمانی از بین می‌رود که دیگر پریود نمی‌شوید، مثلاً بعد از یائسگی. حتی پس از بارداری هم PMS می‌تواند عود کند، منتها ممکن است با علائم متفاوتی همراه باشد.

البته علائم سندروم پیش از قاعدگی ممکن است با رسیدن به اواخر دهه 30 یا 40 سالگی و نزدیک شدن به یائسگی و در حال گذار به یائسگی بدتر شوند؛ چون در سال‌های منتهی به یائسگی، سطح هورمون‌های شما به‌صورت غیرقابل پیش‌بینی بالا و پایین می‌رود، زیرا بدن شما به آرامی برای یائسگی آماده می‌شود. پس ممکن است تغییرات خلقی شدیدی در دوران قبل پریود داشته باشید. مخصوصا اگر قبل‌تر هم خلق‌و‌خوی شما به تغییر سطح هورمون در طول چرخه قاعدگی حساس بوده است.

علائم عاطفی و رفتاری PMS

برای اینکه بتوانید بگویید PMS را تجربه می‌کنید باید در پنج روز قبل از قاعدگی حداقل سه دوره قاعدگی متوالی علائم عاطفی و رفتاری را در خود احساس کنید. تغییرات مربوط به PMS در خلق‌و‌خو، احساسات و رفتار شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اضطراب، بی‌قراری، یا احساس سرگیجه
• عصبانیت و تحریک‌پذیری غیرمعمول
• تغییرات در اشتها، از جمله افزایش میل به غذا، به ویژه برای شیرینی
• تغییرات در الگوهای خواب، مثلا خواب طولانی یا بی‌خوابی
• احساس غم یا افسردگی، که ممکن است با گریه و حتی گریه ناگهانی و غیرقابل کنترل همراه باشد
• تغییرات سریع در خلق‌و‌خو و طغیان عاطفی 
• کاهش میل جنسی
• مشکل در تمرکز یا به‌خاطر سپردن اطلاعات
• کناره‌گیری اجتماعی

علائم فیزیکی و جسمی PMS

با سندروم پیش از قاعدگی، احتمالاً متوجه برخی علائم فیزیکی زیر نیز خواهید شد:

• درد مفاصل و عضلات
• سردرد 
• بی‌حالی و خستگی
• افزایش وزن مرتبط با احتباس مایعات
• نفخ شکم
• تورم و حساسیت سینه
• جوش و آکنه 
• یبوست یا اسهال

علاوه‌براین‌ها علائم برخی بیماری‌های مزمن هم می‌توانند قبل از قاعدگی یا در دوره قاعدگی تشدید شوند. مثلا حدود نیمی از زنان مبتلا به میگرن، ارتباطی بین تشدید سردردها و قاعدگی، مخصوصا در روزهای اول قبل یا بعد از شروع قاعدگی گزارش می‌دهند. در مقایسه با حمله‌های میگرن‌ در زمان‌های دیگر، میگرن قاعدگی اغلب شدیدتر و طولانی‌تر است.

همچنین حملات آسم هم اغلب در طول دوره قبل از قاعدگی افزایش پیدا می‌کنند یا بدتر می‌شوند. بسیاری از بیماری‌های مزمن دیگر هم ممکن است در طول مرحله قبل از قاعدگی تشدید شوند. از جمله: صرع و سایر اختلالات تشنج، مولتیپل اسکلروزیس، لوپوس اریتماتوز سیستمیک، سندروم روده تحریک‌پذیر، و بیماری‌های التهابی روده مانند کرون و کولیت اولسراتیو.

چه عواملی می‌تواند علائم  PMS را تشدید کند؟

همان‌طور که گفته شد بخش بزرگی از زنان در سنین باروری دست‌کم برخی از علائم عاطفی و جسمی سندروم پیش از قاعدگی (PMS) را تجربه می‌کنند. این علائم برای برخی از زنان خفیف و برای برخی دیگر شدید است. دلیل و چرایی خاصی درباره اینکه چرا زنان علائم PMS را با شدت‌های مختلفی احساس می‌کنند گزارش نشده است. با این‌حال عواملی وجود دارند که می‌تواند یک زن را در معرض خطر بیشتری برای PMS قرار دهد:

• سابقه خانوادگی
  زنی که مادرش سندروم پیش از قاعدگی داشته است، احتمال بیشتری دارد که خودش به PMS مبتلا شود. شواهد محدودی وجود دارد که نشان می‌دهد ممکن است یک جزء ژنتیکی برای PMDD نیز وجود داشته باشد.

• نداشتن سابقه بارداری
  برخی از مطالعات نشان دادند که زنانی که هرگز زایمان نکرده‌اند معمولا PMS شدیدتری دارند.

• عوامل روانشناسی
  زنان با اختلالات خلقی یا اضطرابی و بیماری‌های روانی مثل افسردگی، ممکن است بیشتر در معرض خطر PMS و PMDD باشند. سابقه افسردگی پس از زایمان هم یک عامل خطر برای ابتلا به سندروم پیش از قاعدگی (PMS) محسوب می‌شود.

• عادات غذایی بد
  عدم دریافت مواد معدنی و ویتامین‌های کافی در رژیم غذایی و کمبود کلسیم و ویتامین‌های گروه B (تیامین، ریبوفلاوین) ممکن است با PMS مرتبط باشد. خوردن بیش از حد غذای شور هم می‌تواند باعث نفخ و احتباس مایعات شود و سندروم پیش از قاعدگی را برای فرد دردناک‌تر کند. همچنین مصرف زیاد الکل و نوشیدنی‌های کافئین‌دار زیاد هم علائم PMS را بدتر می‌کند و حتی می‌تواند خطر گرفتگی طولانی‌مدت (دیسمنوره) را در طول قاعدگی افزایش دهد.

راهکارهای خانگی تسکین علائم PMS 

یک سبک زندگی سالم، شامل ورزش منظم و رژیم غذایی سالم، اولین قدم برای مدیریت PMS است. خیلی وقت‌ها می‌توانید علائم سندروم پیش از قاعدگی را با ایجاد تغییراتی در نحوه غذا خوردن، ورزش و رویکردتان به زندگی روزمره مدیریت کنید. برای کمتر کردن علائم خفیف یا متوسط PMS می‌توانید یکی یا چند مورد از روش‌های زیر را امتحان کنید:

• برای کمک به کاهش نفخ، احتباس مایعات و سایر علائم، مقدار زیادی مایعات بنوشید. حتما هم از خوردن نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه‌های گازدار و نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری کنید. نوشیدن الکل و کافئین را در این مدت هم کنار بگذارید یا آن را محدود کنید.
• وعده‌های غذایی کوچک و مکرر میل کنید و بین میان وعده‌ها بیش از سه ساعت فاصله نداشته باشید و از پرخوری خودداری کنید. خوردن بیش از حد غذاهای غنی از قند یا نمک ممکن است برخی از علائم PMS از جمله احتباس آب و خلق و خوی منفی را بدتر کند. حواستان به میزان مصرف سدیم (نمک) باشد.
• برای خوردن غذاهای پرفیبر مانند میوه، سبزیجات و غلات کامل را انتخاب کنید. غذاهای غنی از کلسیم مانند لبنیات کم‌چرب هم انتخاب خوبی هستند. اگر نمی‌توانید محصولات لبنی را تحمل کنید یا کلسیم کافی را در رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنید، مصرف روزانه مکمل کلسیم ممکن است کمک‌کننده باشد.
• برای تسکین گرفتگی عضلات، شکم خود را گرم نگه دارید و پدهای گرم‌کننده روی شکم خود قرار دهید.
• در صورت امکان سعی کنید روزانه حداقل نیم ساعت فعالیت بدنی مثل پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری، شنا یا سایر فعالیت‌های هوازی داشته باشید. ورزش نه‌تنها می‌تواند به کاهش نفخ و گرفتگی عضلات شما کمک کند، بلکه می‌تواند علائم اضطراب و افسردگی ناشی از سندورم پیش از قاعدگی را نیز کاهش دهد.
• سعی کنید هر شب هفت تا 9 ساعت بخوابید تا به رفع خستگی و بهبود سلامت کلی کمک کنید.
• تمرینات آرام‌سازی عضلانی یا تمرینات تنفس عمیق را برای کمک به کاهش سردرد، اضطراب یا مشکل خواب (بی‌خوابی) انجام دهید. برای آرامش بیشتر و از بین بردن استرس، یوگا یا ماساژ را هم امتحان کنید.

اگر می‌خواهید بدانید کدامیک از نکات زیر بهتر روی بدن شما جواب می‌دهد و بیشتر کمک‌تان می‌کند، علائم PMS خود از جمله محرک‌ها و زمان بروز علائم را برای چند ماه ثبت کنید. این کار به شما کمک می‌کند که موارد نامناسب در سبک زندگی‌تان که ممکن است باعث تشدید علائم PMS در شما شود را شناسایی و آن‌ها را کنترل کنید.

چه داروهایی می‌توانند علائم PMS را درمان کنند؟

واقعیت این است که عملا هیچ درمانی برای PMS وجود ندارد. در بسیاری موارد هم تغییر شیوه زندگی به کاهش علائم PMS کمک می‌کند. اما بسته به شدت علائم، می‌توانید از برخی داروها هم برای کاهش علائم فیزیکی و روانی خود در روزهای قبل از پریود استفاده کنید.

موفقیت داروها در تسکین علائم در بین زنان متفاوت است و داروی مناسب در این زمینه برای هرکسی فرق می‌کند. داروهایی که معمولا برای سندروم پیش از قاعدگی تجویز می‌شوند عبارتند از:

• داروهای ضد افسردگی و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مثل فلوکستین (پروزاک)، پاروکستین (پاکسیل، پکسوا)، سرترالین (زولوفت) و…
• داروهای ضداضطراب مثل بنزودیازپین‌ها از جمله آلپرازولام و بوسپیرون
• مسکن‌ها یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (ادویل)، آسپرین، استامینوفن یا ناپروکسن سدیم (Aleve) که برای رفع گرفتگی و ناراحتی سینه یا کاهش درد سر و عضلات یا گرفتگی معده استفاده می‌شود.
• قرص‌های آب (ادرارآورها) که می‌تواند به بدن کمک کنند تا مایعات اضافی را از طریق کلیه‌ها دفع کند. مثلا اسپیرونولاکتون (آلداکتون) یک داروی دیورتیک است که می‌تواند به کاهش برخی از علائم PMS کمک کند.
• داروهای ضد بارداری هورمونی نیز که تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند می‌توانند علائم PMS را تسکین بدهد.
• مکمل‌های دارویی مثل کلسیم، ویتامین‌های گروه B مخصوصا ویتامین B-6، ویتامین E، منیزیم و آهن.

برخی از زنان نیز با استفاده از گیاهانی مانند زنجبیل علائم PMS خود را تسکین می‌دهند. مثلا چای زنجبیل یک نوشیدنی گیاهی کاملا بی‌خطر است که می‌تواند به تسکین حالت تهوع خفیف و سایر علائم جزئی PMS کمک کند.

البته حواستان باشید تقریبا بیشتر داروهای گیاهی زیر نظر سازمان غذا و دارو نیستند، بنابراین هیچ سابقه‌ای از ایمنی یا اثربخشی محصول وجود ندارد. قبل از مصرف هرگونه محصول گیاهی با پزشک خود مشورت کنید، زیرا ممکن است این داروها باعث عوارض جانبی شوند یا با داروهای دیگری که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشند.

چه زمانی باید برای علائم PMS به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم PMS هرماه روی روتین و کیفیت زندگی شما تأثیر می‌گذارد و نمی‌توانید علائم سندروم پیش از قاعدگی خود را با تغییرات سبک زندگی مدیریت کنید باید به پزشک مراجعه کنید.

در برخی موارد اگر علائم شما به طور مداوم و در تمام طول ماه اذیت‌تان می‌کنند یا بدون هیچ نظمی بیایند و بروند، ممکن است با یک بیماری دیگر (کم‌خونی، اندومتریوز، اختلال تیروئید، سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا سندروم خستگی مزمن) مرتبط باشند و باید حتما این موضوع توسط پزشک بررسی شود.

بهبود و کنترل علائم شدید PMS احتمالا نیاز به رویکرد درمانی عمیق‌تری دارد و یک پزشک یا متخصص بالینی می‌تواند راهنمایی‌های بیشتری در این زمینه به شما کند.