سینوزیت چیست و چگونه درمان می‌شود؟
احتمالا بارها شده که در زمان سرماخوردگی احساس کرده‌اید که بینی‌تان به‌شدت گرفته و نمی‌توانید راحت نفس بکشید. یا مثلا به‌شدت آبریزش بینی و سوزش چشم دارید و خلط در گلویتان جمع شده است. همه این‌ها نشان می‌دهد که سینوس‌های شما ملتهب شده‌اند و به‌اصطلاح سینوزیت دارید. خیلی‌ها حتی بدون سرماخوردگی و فقط در هوای سرد و خشک هم کیپ شدن بینی و سوزش چشم و… را احساس می‌کنند. سینوزیت بیماری خیلی جدی و نگران‌کننده‌ای نیست، منتها می‌تواند بیمار را برای مدت‌های طولانی و حتی سال‌ها اذیت کند. اگر شما هم وقتی باد سرد به پیشانی‌تان می‌خورد یا در معرض دود قرار می‌گیرید احساس ناخوشایندی در بینی و گلویتان احساس می‌کنید احتمالا مبتلا به سینوزیت هستید. پس حتما این مقاله را تا انتها بخوانید تا همه راه‌های درمانی برای کاهش التهاب سینوس‌ها را به شما بگوییم.
سینوزیت (عفونت سینوس) چیست؟
سینوزیت (Sinusitis) در واقع عفونت سینوس (Sinus Infection) و تورم بافت پوشاننده سینوس‌هاست. معمولا سینوزیت پس از سرماخوردگی یا آنفولانزا اتفاق می‌افتد. در این حالت تورم پوشش داخلی سینوس‌ها مانع از تخلیه مخاط به بینی و گلو می‌شود و فرد احساس انسداد در راه تنفسی مخصوصا بینی می‌کند.
سینوس‌ها فضاهای کوچک و تو خالی در استخوان‌ها بین چشم‌ها، پشت استخوان گونه‌ها و پیشانی هستند که به داخل بینی متصل می‌شوند. کار اصلی آنها ایجاد مخاط و مرطوب نگه‌داشتن داخل بینی است. این رطوبت در واقع نوعی محافظ در برابر گرد و غبار، عوامل حساسیت‌زا (آلرژن‌ها) و آلاینده‌ها محسوب می‌شود.
سینوس‌های سالم پر از هوا هستند، اما در زمان التهاب مسدود شده و با مایع (همان مرطوب نگه‌دارنده مخاط) پر می‌شوند. به همین دلیل فضای خوبی برای رشد میکروب‌ها و ایجاد عفونت خواهند بود.
شرایطی که می‌تواند باعث انسداد سینوس شود عبارتند از:
- سرماخوردگی یا آنفولانزا.
- رینیت آلرژیک که تورم پوشش داخلی بینی ناشی از آلرژن‌ها است.
- زائده‌های کوچک در پوشش بینی به‌نام پولیپ بینی
- انحراف سپتوم، که یک جابجایی در حفره بینی است.
انواع سینوزیت
معمولا پزشکان سینوزیت را براساس دلایل و چرایی التهاب سینوس‌ها و همین‌طور مدت زمانی که بیمار را درگیر می‌کنند به دو دسته سینوزیت حاد و سینوزیت مزمن تقسیم می‌کنند.
- سینوزیت حاد (Acute sinusitis)
سینوزیت حاد بیشتر در اثر سرماخوردگی یا آنفولانزا ایجاد می‌شود. معمولا هم با علائم سرماخوردگی مانند آبریزش، گرفتگی بینی و درد صورت خودش را نشان می‌دهد. اگر با سرماخوردگی و آنفولانزا عفونت باکتریایی ایجاد نشود، در اکثر موارد علائم سینوزیت حاد هم ظرف یک هفته تا 10 روز از بین می‌روند. البته گاهی هم سینوزیت حاد می‌تواند دو تا چهار هفته طول بکشد.
سینوزیت حاد باعث می‌شود که فضاهای داخل بینی (سینوس‌ها) ملتهب و متورم شوند. این التهاب در تنفس بیمار اختلال ایجاد می‌کند و باعث ایجاد مخاط در بینی و حلق او می‌شود. برای همین در سینوزیت حاد، تنفس از طریق بینی دشوار خواهد بود و ممکن است ناحیه اطراف چشم و صورت هم متورم شوند. برخی بیماران درد ضربان‌دار صورت یا سردرد هم گزارش می‌کنند.
- سینوزیت مزمن (Subacute sinusitis)
سینوزیت مزمن زمانی رخ می‌دهد که سینوس‌ها به مدت سه ماه یا بیشتر، علی‌رغم درمان، متورم و ملتهب باقی بمانند. در واقع سینوزیتی که با وجود درمان دارویی بیش از ۱۲ هفته طول بکشد، سینوزیت مزمن نامیده می‌شود. سینوزیت مزمن معمولا چهار تا ۱۲ هفته طول می‌کشد و مکرر چندین بار در سال اتفاق می‌افتد.
سینوزیت مزمن و تورم طولانی‌مدت پوشش داخلی سینوس‌ها می‌تواند به‌دلیل عفونت یا پولیپ بینی ایجاد شود. در سینوزیت مزمن نیز بیمار دچار گرفتگی بینی می‌شود و تنفس از طریق بینی ممکن است برایش دشوار باشد. در مواردی هم ناحیه اطراف چشم‌ها متورم یا حساس می‌شوند.
چه کسانی بیشتر دچار عفونت سینوس می‌شوند؟
سینوزیت یک بیماری بسیار شایع است. تقریبا اکثر مردم و مخصوصا کودکان حداقل یک بار در سال به سینوزیت حاد مبتلا می‌شوند. خیلی‌ها هم با وجود همه درمان‌ها با سینوزیت مزمن درگیر هستند. شاید دقیق نتوان گفت که چه‌کسانی ممکن است بیشتر در معرض عفونت‌های سینوسی قرار بگیرند، اما معیارها و فاکتورهایی وجود دارد که احتمالا ابتلا به سینوزیت را در افراد بالاتر می‌برد.
به‌طور کلی افراد زیر بیشتر در معرض خطر ابتلا به سینوزیت حاد هستند:
- مبتلایان به تب یونجه یا بیماری آلرژیک دیگری که روی سینوس‌ها اثر می‌گذارد.
- افراد سرماخورده.
- کسانی که یک ناهنجاری در مجرای بینی دارند. مانند انحراف تیغه بینی، پولیپ بینی یا تومورها.
- افرادی که با بیماری‌هایی مثل فیبروز کیستیک یا یک اختلال سیستم ایمنی مانند HIV/AIDS درگیر هستند.
قرار گرفتن در معرض دود، چه از طریق سیگار کشیدن و چه از طریق قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران یا سوزاندن چوب و زباله و… هم می‌تواند باعث شروع سینوزیت حاد شود.
علل شایع سینوزیت مزمن هم عبارتند از:
- پولیپ بینی که می‌تواند مجاری بینی یا سینوس‌ها را مسدود کند.
- انحراف تیغه بینی و سپتوم کج که ممکن است راه‌های سینوس را محدود یا مسدود کند و علائم سینوزیت را بدتر کند.
- سایر شرایط پزشکی و بیماری‌هایی مانند تومورها، فیبروز کیستیک، HIV و دیگر بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی.
- عفونت‌های دستگاه تنفسی مثل سرماخوردگی و بیماری آسم هم می‌توانند غشاهای سینوسی را ملتهب و ضخیم‌تر کنند و خروج مخاط را مسدود کنند.
- آلرژی‌هایی مانند تب یونجه. معمولا التهابی که با آلرژی ایجاد می‌شود می‌تواند سینوس‌ها را هم درگیر کند.
درست مثل سینوزیت حاد قرار گرفتن منظم در معرض آلاینده‌هایی مانند دود سیگار هم می‌تواند باعث سینوزیت مزمن شود. در ضمن حساسیت به آسپرین، عفونت دندان یا یک عفونت قارچی هم ممکن است التهاب سینوس‌ها را در افراد مزمن کند.
در کودکان علاوه بر همه موارد بالا نوشیدن بطری در حالی که به پشت دراز کشیده‌اند و استفاده از پستانک هم می‌تواند باعث بروز سینوزیت شود.
علائم سینوزیت کدامند؟
سینوزیت مزمن و سینوزیت حاد معمولا علائم و نشانه‌های مشابهی دارند. البته ممکن است قبل از ایجاد سینوزیت مزمن چندین دوره سینوزیت حاد داشته باشید.
علائم سینوزیت حاد
علائم اصلی سینوزیت حاد عبارتند از:
- درد، تورم و حساسیت در اطراف گونه‌ها، چشم‌ها یا پیشانی
- بینی گرفته و کیپ
- آبریزش بینی
- از دست دادن بویایی
- سرفه یا احتقان
در برخی افراد زمان عفونت حاد سینوس علائم زیر هم دیده می‌شود:
- تب
- بوی بد دهان
- خستگی
- درد دندان
در صورت داشتن دو یا چند علامت بالا، مخصوصا ترشح غلیظ، سبز یا زرد از بینی، احتمالا مبتلا به سینوزیت حاد هستید. همان‌طور که گفته شد این علائم معمولا تا چهار هفته طول می‌کشد و با بهبود سرماخوردگی و آنفولانزا از بین می‌روند.
علائم سینوزیت مزمن
علائم و نشانه‌های رایج سینوزیت مزمن شامل موارد زیر می‌شود که دست‌کم 12 هفته طول می‌کشند تا بهبود یابند:
- التهاب بینی
- ترشحات بینی غلیظ با تغییر رنگ (آبریزش بینی)
- غلیظ شدن ترشحات گلو
- انسداد یا گرفتگی (احتقان) بینی که باعث سختی تنفس از طریق بینی می‌شود
- درد، حساسیت و تورم در اطراف چشم‌ها، گونه‌ها، بینی یا پیشانی
- کاهش حس بویایی و چشایی
گاهی هم سینوزیت مزمن با علائم اضافی زیر همراه می‌شود:
- گوش درد
- سردرد
- درد در فک بالا و دندان
- رفع سرفه یا گلو
- گلو درد
- بوی بد دهان
- خستگی
البته سینوزیت در کودکان خردسال ممکن است علاوه بر علائم بالا با تحریک‌پذیری، مشکل در تغذیه و تنفس از طریق دهان همراه باشد.
حواستان هم باشد به‌جز سینوزیت، بیماری‌ها و آلرژی‌های متعددی می‌توانند علائمی مشابه ایجاد کنند. حتما باید به پزشک مراجعه کنید تا متوجه شوید که آیا واقعا سینوزیت دارید یا خیر.
عوارض سینوزیت شامل چه مشکلاتی می‌شود؟
سینوزیت مخصوصا سینوزیت حاد معمولا عوارض جدی و مهمی ندارد. یعنی پس از بهبود التهاب سینوزیت مشکل جسمی دیگری نخواهید داشت. با این‌حال سینوزیت حاد ممکن است باعث شعله‌ور شدن سینوزیت مزمن در بیمار شود باشد و او را برای مدت‌های طولانی اذیت کند.
در برخی موارد نادر هم عوارض سینوزیت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مننژیت (عفونتی که باعث التهاب غشاها و مایع اطراف مغز و نخاع می‌شود.)
- سایر عفونت‌ها به‌طور غیرمعمول، مثلا عفونت سینوزیت می‌تواند به استخوان‌ها (استئومیلیت) یا پوست (سلولیت) سرایت کند.
- مشکلات بینایی مخصوصا اگر عفونت سینوزیت به حدقه چشم سرایت کند. در این حالت سینوزیت می‌تواند باعث کاهش بینایی یا حتی کوری شود که عوارضی دائمی است.
همیشه اگر علائمی دارید که می‌تواند نشان‌دهنده عفونت جدی باشد، فوراً به پزشک مراجعه کنید. مثلا درد، تورم یا قرمزی در اطراف چشم، تب شدید، گیجی، دوبینی یا سایر تغییرات بینایی، ورم پیشانی و گرفتگی گردن را حتما جدی بگیرید و از پزشک کمک بخواهید.
درمان خانگی سینوزیت
اغلب کمپرس گرم می‌تواند درد بینی و سینوس‌ها را کاهش دهد. می‌توانید یک کمپرس گرم روی بینی و پیشانی بگذارید تا فشار سینوسی کاهش یابد. همچنین می‌توانید از یک دستگاه بیوالکتریک که امواج میکرو جریان ساطع می‌کند استفاده کنید. این دستگاه روی صورت قرار می‌گیرد و با تولید ارتعاشات بدون درد به رفع گرفتگی سینوس کمک می‌کند.
اگر سینوزیت مزمن دارید، هوای گرم و مرطوب کمک بزرگی برای درمان است. می‌توانید از دستگاه‌های بخور استفاده کنید یا بخار را از یک ظرف آب گرم استنشاق کنید. البته مطمئن شوید که آب خیلی داغ نباشد.
به‌طور کلی در بیشتر مواقع می‌توانید سینوزیت خفیف را بدون مراجعه به پزشک معالج با روش‌های زیر درمان کنید:
- استراحت زیاد
- نوشیدن مایعات زیاد
- مصرف داروهای مسکن بدون نسخه مانند پاراستامول یا ایبوپروفن (به کودکان زیر 16 سال آسپرین ندهید)
- مصرف قطره‌ها یا اسپری‌های ضد احتقان بدون نسخه. (البته این قطره‌ها را بیشتر از حد توصیه‌شده که روی دارو نوشته می‌شود مصرف نکنید.)
- اجتناب از محرک‌های آلرژیک و عدم استعمال دخانیات
- شستشوی بینی با محلول آب نمک برای کاهش احتقان (خودتان می‌توانید به یک پیمانه آب جوشیده و خنک‌شده یک قاشق چایخوری نمک و یک قاشق چایخوری بی‌کربنات سدیم (NaHCO3) یا همان جوش شیرین اضافه و یک محلول شستشو درست کنید.)
فراموش نکنید که اگر دمای بدن شما بالاست یا به اندازه کافی برای انجام فعالیت‌های عادی روزانه احساس سلامت نمی‌کنید، در خانه بمانید و از تماس با افراد دیگر تا زمان بهبود، خودداری کنید.
داروهای مناسب برای درمان سینوزیت
اگر با درمان‌های خانگی گفته شده التهاب سینوس‌ها بهتر نشد، می‌توانید با مشورت پزشک از داروهای زیر برای بهبود استفاده کنید:
- اسپری‌ها یا قطره‌های استروئیدی برای رفع انسداد بینی و کاهش تورم در سینوس‌ها. (کودکان زیر 6 سال نباید از داروهای ضد احتقان استفاده کنند.)
- اسپری‌های شستشوی بینی یا محلول‌های آب نمک برای شستشوی داخل بینی.
- آنتی هیستامین، مخصوصا اگر دلیل التهاب سینوسی آلرژی باشد.
- مسکن مثل استامینوفن یا ایبوپروفن (به کودکان کمتر از شش ماه فقط استامینوفن بدهید.)
- داروهای ضدسرفه و سرماخوردگی.
- آنتی‌بیوتیک، برای زمانی که عفونت باکتریایی باعث علائم سینوزیت شده است. یا احتمال عفونت باکتریایی وجود دارد. (معمولا آنتی‌بیوتیک برای بسیاری از عفونت‌های سینوسی نیاز نمی‌شود. چون اکثر عفونت‌های سینوسی معمولا ویروسی هستند و به‌خودی خود بهبود پیدا می‌کنند.)
- اگر یک قارچ مقصر التهاب سینوس‌ها باشد، استفاده از یک داروی ضد قارچ کمک می‌کند.
- اگر نقص ایمنی خاصی دارید، پزشک ممکن است برای شما ایمونوگلوبولین تجویز کند. این دارو به مبارزه با چیزهایی که بدن شما به آنها واکنش نشان می‌دهد کمک می‌کند.
هیچ‌وقت داروها مخصوصا داروهای آنتی‌بیوتیک را سرخود مصرف نکنید. پزشک با سؤال در مورد علائم و معاینه شما تشخیص می‌دهد که آیا برای درمان عفونت سینوسی دارو نیاز دارید یا خیر. ممکن است پزشک‌تان توصیه کند که دو تا سه روز منتظر بمانید تا ببیند آیا به آنتی‌بیوتیک نیاز دارید یا خیر. این کار به سیستم ایمنی زمان می‌دهد تا با عفونت مبارزه کند. اگر علائم شما بهبود پیدا نکرد، پزشک می‌تواند آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
آیا می‌توانیم از سینوزیت پیشگیری کنیم؟
واقعیت این است که هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از سینوزیت وجود ندارد. اما کارهایی وجود دارد که انجام آنها ممکن است به سلامت سینوس‌ها کمک کند.
برای کاهش خطر ابتلا به سینوزیت باید نکات زیر را رعایت کنید:
- از تماس با افراد سرماخورده یا مبتلا به عفونت‌های دیگر تنفسی خودداری کنید.
- دست‌های خود را به‌طور مرتب با آب و صابون بشویید، مخصوصا در فصل سرماخوردگی و آنفولانزا.
- از چیزهایی که می‌دانید به آنها حساسیت دارید دوری کنید. با پزشک خود مشورت کنید تا ببینید آیا به داروهای تجویزی، واکسن‌های آلرژی یا سایر اشکال ایمونوتراپی نیاز دارید یا خیر.
- واکسن‌های توصیه شده مانند واکسن آنفولانزا و واکسن پنوموکوک را دریافت کنید.
- سیگار نکشید و در معرض دود سیگار یا قلیان دیگران هم قرار نگیرید. دود تنباکو و آلاینده‌های هوا می‌توانند ریه‌ها و مجاری بینی را تحریک و ملتهب کنند.
- از یک دستگاه مرطوب‌کننده استفاده کنید. اضافه کردن رطوبت مناسب به هوا می‌تواند به جلوگیری از سینوزیت کمک کند. البته حواستان باشد رطوبت‌ساز را همیشه تمیز و بدون کپک نگه دارید.
اگر با رعایت همه این نکات مشکلات سینوس شما مدام عود می‌کند، بهتر است از پزشک خود درباره مزایا و معایب جراحی برای تمیز کردن و تخلیه سینوس‌ها سوال کنید.
چه زمانی جراحی سینوزیت لازم است؟
خوشبختانه اکثر افراد مبتلا به سینوزیت حاد حتی نیازی به مراجعه به پزشک ندارند. اما اگر بعد از سه ماه درمان هنوز سینوزیت دارید یا مثلا علائم فقط در یک طرف صورت شما وجود دارد، پزشک عمومی ممکن است شما را به متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) ارجاع دهد و در برخی موارد جراحی را به شما توصیه کنند.
جراحی برای درمان سینوزیت مزمن، جراحی آندوسکوپی سینوس عملکردی (FESS) نام دارد و تحت بیهوشی عمومی (بیهوشی کامل بیمار) انجام می‌شود.
در این جراحی، پزشک سینوس‌های ملتهب و گرفته را با برداشتن مقداری از بافت مسدود شده سینوس گشاد می‌کند. یا بادکنک کوچکی را در سینوس‌های مسدود شده قرار می‌دهد و آن را باد می‌کند تا سینوس باز شود. بعد از باز شدن کامل سینوس هم بادکنک خارج می‌شود.
