آلرژی و حساسیت غذایی چیست؟
آلرژی غذایی واکنش سیستم ایمنی بدن است که بلافاصله پس از خوردن یک ماده غذایی خاصی رخ می دهد. حتی مقدار کمی از مواد غذایی آلرژی زا می تواند علائم و نشانه هایی مانند مشکلات گوارشی، کهیر یا تورم مجاری تنفسی را تحریک کند. در بعضی از افراد، آلرژی غذایی می تواند علائمی شدید یا حتی تهدید کننده زندگی به نام آنافیلاکسی ایجاد کند.
آلرژی غذایی حدود 6 تا 8 درصد کودکان زیر 3 سال و تا 3 درصد بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می دهد. اگرچه درمانی برای آن وجود ندارد، اما آلرژی غذایی با افزایش سن کمتر می شود. ممکن است آلرژی غذایی را با واکنش بسیار رایج دیگری که به عنوان عدم تحمل غذا شناخته می شود، اشتباه بگیریم. هرچند آزار دهنده است، اما عدم تحمل غذا یک بیماری کمتر جدی است که هرگز سیستم ایمنی را نیز درگیر نمی کند. به هر روی، برای شناخت بیشتر این عارضه با مجله اسنپ دکتر همراه باشید.
آلرژی و حساسیت غذایی چیست؟
آلرژی غذایی به شرایطی گفته می شود که در آن برخی غذاها پاسخ ایمنی غیرطبیعی در بدن را تحریک می کنند. علتش این است که سیستم ایمنی بدن برخی از پروتئین های موجود در یک ماده غذایی را به عنوان ماده ای مضر تشخیص می دهد. بدن یکسری اقدامات محافظتی را شروع می کند، از جمله آزاد سازی مواد شیمیایی مانند هیستامین، که باعث التهاب می شود.
برای افرادی که آلرژی غذایی دارند، حتی قرار گرفتن در معرض مقدار بسیار کمی از غذای مشکل ساز نیز می تواند باعث واکنش آلرژیک شود. علائم ممکن است از چند دقیقه بعد از قرار گرفتن در معرض غذاها تا چند ساعت بعد ادامه داشته باشند و ممکن است شامل برخی از موارد زیر باشند:
- تورم زبان، دهان یا صورت
- مشکل تنفس
- فشار خون پایین
- استفراغ
- اسهال
- کهیر
- بثورات خارش دار
در موارد شدیدتر، آلرژی غذایی می تواند باعث آنافیلاکسی شود. علائمی که می توانند خیلی سریع ظاهر شوند، شامل بثورات خارش دار، تورم گلو یا زبان، تنگی نفس و فشار خون پایین هستند و برخی موارد نیز می توانند کشنده باشند.
بسیاری از مشکلات ناشی از عدم تحمل غذایی اغلب با آلرژی غذایی اشتباه گرفته می شوند. با این حال، عدم تحمل غذایی هرگز سیستم ایمنی بدن را درگیر نمی کند. عدم تحمل غذایی اگرچه می تواند کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد، اما عامل تهدید کننده ای برای زندگی نیستند.
آلرژی های غذایی واقعی را می توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد:
- آنتی بادی IgE
- آنتی بادی غیر IgE
آنتی بادی نوعی پروتئین خون است که توسط سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و مبارزه با عفونت مورد استفاده قرار می گیرد. در آلرژی غذایی IgE، آنتی بادی IgE توسط سیستم ایمنی بدن آزاد می شود. در آلرژی غذایی غیر IgE، آنتی بادی IgE آزاد نمی شود ولی از سایر قسمت های سیستم ایمنی بدن برای مقابله با تهدید استفاده می شود.
علائم و نشانه های حساسیت غذایی
برای برخی از افراد، واکنش آلرژیک به یک ماده غذایی خاص ممکن است ناخوشآیند بوده اما شدت بالایی نداشته باشد. برای سایر افراد، این واکنش غذایی آلرژیک می تواند ترسناک و حتی تهدید کننده زندگی باشد. علائم آلرژی غذایی معمولاً ظرف چند دقیقه تا دو ساعت پس از خوردن غذای مختلف ایجاد می شود.
علائم و نشانه های رایج آلرژی غذایی عبارتند از:
- سوزن سوزن شدن یا خارش در دهان
- کهیر، خارش یا اگزما
- تورم لب ها، صورت، زبان و گلو یا سایر قسمت های بدن
- خس خس سینه، گرفتگی بینی یا مشکل تنفسی
- درد شکم، اسهال، حالت تهوع یا استفراغ
- سرگیجه، سبکی سر یا غش کردن
- آنافیلاکسی
در بعضی از افراد، آلرژی غذایی می تواند یک واکنش آلرژیک شدید به نام آنافیلاکسی ایجاد کند. این می تواند علائم و نشانه های تهدیدکننده زندگی به شرح زیر را به همراه داشته باشد:
- انقباض و سفت شدن مجاری تنفسی
- تورم گلو یا احساس توده ای در گلو که نفس کشیدن را دشوار می کند
- شوک با افت شدید فشار خون
- نبض سریع
- سرگیجه، سبکی سر یا از دست دادن هوشیاری
نکته: درمان اضطراری برای آنافیلاکسی حیاتی است. آنافیلاکسی بدون درمان می تواند باعث کما یا حتی مرگ شود.
در زمان بروز آلرژی عذایی چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر اندکی پس از خوردن غذا علائم آلرژی و حساسیت غذایی بروز کند، به پزشک مراجعه کنید. در صورت مشاهده علائم و نشانه های آنافیلاکسی مانند موارد زیر، به دنبال درمان اضطراری باشید:
- انقباض مجاری هوایی که تنفس را دشوار می کند
- شوک با افت شدید فشار خون
- نبض سریع
- سرگیجه یا سبکی سر
علت آلرژی غذایی
هنگامی که به آلرژی غذایی مبتلا هستید، سیستم ایمنی بدن به اشتباه یک ماده غذایی خاص یا یک ماده غذایی را به عنوان چیزی مضر شناسایی می کند. در زمان تنفس، سیستم ایمنی بدن سلول ها را ترشح می کند تا آنتی بادی شناخته شده به نام ایمونوگلوبولین (IgE) را برای خنثی کردن مواد غذایی یا ماده غذایی عامل آلرژی (ماده حساسیت زا) ایجاد کند.
دفعه بعد که حتی کمترین مقدار از آن غذا را خوردید، آنتی بادی های IgE آن را حس می کنند و به سیستم ایمنی بدن سیگنال می دهند که ماده شیمیایی به نام هیستامین و همچنین سایر مواد شیمیایی را در جریان خون آزاد کند. این مواد شیمیایی علائم آلرژی را ایجاد می کنند.
در بزرگسالان، بیشتر آلرژی های غذایی توسط پروتئین های مواد غذایی به شرح زیر ایجاد می شوند:
- میگو، خرچنگ دریایی و صدف
- بادام زمینی
- آجیل های درختی مانند، گردو
- ماهی
در کودکان، آلرژی های غذایی معمولاً توسط پروتئین ها ایجاد می شوند:
- بادام زمینی
- آجیل درختی
- تخم مرغ
- شیر گاو
- گندم
- سویا
سندرم آلرژی غذایی به گرده گُل
سندرم آلرژی خوراکی به گرده که به عنوان سندرم آلرژی دهانی نیز شناخته می شود، بسیاری از افراد مبتلا به تب یونجه را تحت تأثیر قرار می دهد. در این شرایط، برخی میوه ها و سبزیجات تازه یا آجیل، ادویه جات و ترشی جات می توانند یک واکنش آلرژیک ایجاد کنند که باعث سوزن سوزن شدن یا خارش دهان می شود. در موارد جدی، واکنش آلرژیک منجر به تورم گلو یا حتی آنافیلاکسی می شود.
پروتئین های موجود در میوه ها، سبزیجات، آجیل ها و ادویه جات خاص باعث واکنش می شوند، زیرا مانند پروتئین های آلرژی زایی هستند که در برخی از گرده ها وجود دارند. وقتی غذاهایی که باعث ایجاد سندرم آلرژی به گرده می شوند مورد پخت و پز قرار می گیرند، علائم ممکن است کمتر شوند.
عدم تحمل غذایی و واکنش های دیگر
عدم تحمل غذایی یا واکنش به ماده دیگری که توسط فرد مصرف شده است، ممکن است همان علائم و نشانه های آلرژی غذایی را ایجاد کند. بسته به نوع عدم تحمل غذایی، ممکن است بتوانید مقداری از غذاهای مشکل دار را بدون واکنش آلرژیک مصرف کنید. در مقابل، اگر آلرژی غذایی واقعی دارید، حتی مقدار کمی از غذا نیز ممکن است واکنش آلرژیک ایجاد کند.
یکی از جنبه های مشکل ساز در تشخیص عدم تحمل غذا این است که برخی از افراد نه به خود غذا بلکه به ماده یا ماده ای که در تهیه غذا استفاده می شود حساس هستند. شرایط متداولی که می تواند علائم اشتباهی را با آلرژی غذایی ایجاد کند، شامل موارد زیر هستند:
- فقدان آنزیم مورد نیاز برای هضم کامل غذا: ممکن است مقادیر کافی از آنزیم های مورد نیاز برای هضم برخی غذاها وجود نداشته باشد. به عنوان مثال، مقدار ناکافی آنزیم لاکتاز، توانایی در هضم لاکتوز، قند اصلی موجود در محصولات شیر را کاهش می دهد. عدم تحمل لاکتوز می تواند باعث نفخ، گرفتگی عضلات، اسهال و گاز اضافی شود.
- مسمومیت غذایی: گاهی مسمومیت غذایی می تواند یک واکنش آلرژیک را تقلید کند. باکتری های موجود در ماهی خراب و ماهی های دیگر نیز می توانند سمی ایجاد کنند که واکنش های مضری را به همراه دارد.
- حساسیت به مواد افزودنی غذایی: برخی از افراد پس از خوردن برخی مواد افزودنی غذایی واکنش های گوارشی و علائم دیگری دارند. به عنوان مثال، سولفیت های مورد استفاده برای نگهداری میوه های خشک و کنسروها می توانند حملات آسم را در افراد حساس ایجاد کنند.
- سمیت هیستامین: برخی از ماهی ها مانند ماهی تن یا ماهی خال خالی که به درستی در یخچال نگهداری نمی شوند و دارای مقادیر زیادی باکتری هستند، ممکن است حاوی مقادیر زیادی هیستامین باشند که علائمی مشابه علائم آلرژی غذایی را تحریک می کنند. به جای یک واکنش آلرژیک، این به عنوان سمیت هیستامین یا مسمومیت اسکمبروئیدی شناخته می شود.
- بیماری سلیاک: در حالی که بیماری سلیاک گاهی اوقات به عنوان آلرژی به گلوتن شناخته می شود، اما منجر به آنافیلاکسی نمی شود و مانند آلرژی غذایی، واکنش سیستم ایمنی بدن را در بر می گیرد، اما واکنشی منحصر به فرد است که پیچیده تر از آلرژی غذایی ساده است!
- این وضعیت هضم مزمن با خوردن گلوتن، پروتئینی که در نان، ماکارونی، کلوچه و بسیاری از غذاهای حاوی گندم، جو یا چاودار وجود دارد، تشدید می شود.
عوامل خطر آلرژی غذایی
عوامل خطر حساسیت غذایی عبارتند از:
- سابقه خانوادگی: اگر آسم، اگزما، کهیر یا آلرژی مانند تب یونجه در خانواده شایع باشد، در معرض خطر آلرژی غذایی هستید.
- آلرژی های دیگر: اگر قبلاً به یک ماده غذایی حساسیت داشته اید، ممکن است در معرض خطر افزایش حساسیت به ماده غذایی دیگری نیز باشید. به همین ترتیب، اگر انواع دیگری از واکنش های آلرژیک مانند تب یونجه یا اگزما نیز داشته باشید، خطر ابتلا به آلرژی غذایی بیشتر است.
- سن: آلرژی غذایی بیشتر در کودکان، به ویژه کودکان نوپا و نوزادان دیده می شود. هرچه پیرتر می شوید، سیستم هضم بالغ می شود و بدن کمتر به جذب مواد غذایی می پردازد که در نتیجه باعث ایجاد آلرژی کمتری می شود.
- آسم: آسم و آلرژی غذایی معمولاً با هم اتفاق می افتند و در صورت بروز، علائم آلرژی غذایی و آسم به احتمال زیاد شدید هستند.
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به واکنش آنافیلاکتیک را افزایش دهند عبارتند از:
- داشتن سابقه آسم
- نوجوانی یا جوان بودن
- تأخیر در استفاده از اپی نفرین برای درمان علائم آلرژی غذایی
- نداشتن کهیر یا سایر علائم پوستی
عوارض حساسیت غذایی
عوارض آلرژی غذایی می توانند شامل موارد زیر باشند:
- آنافیلاکسی: این یک واکنش آلرژیک تهدید کننده زندگی است.
- درماتیت آتوپیک (اگزما): آلرژی غذایی ممکن است باعث واکنش پوستی مانند اگزما شود.
تشخیص حساسیت غذایی
هیچ آزمایش کاملی برای تایید یا رد آلرژی غذایی وجود ندارد. پزشک قبل از تشخیص تعدادی از فاکتورها را در نظر می گیرد که شامل موارد زیر هستند:
- علائم: پزشک شرح مفصلی از علائم و نوع مواد غذایی حساسیت زا را از شما می خواهد.
- سابقه خانوادگی: پزشک اطلاعات مربوط به اعضای خانواده خود که از هر نوع آلرژی رنج می برند را می خواهد.
- معاینه بدنی: یک معاینه دقیق می تواند سایر مشکلات پزشکی را شناسایی یا حذف کند.
- تست پوستی: آزمایش پوستی می تواند واکنش فرد نسبت به یک ماده غذایی خاص را تعیین کند. در این آزمایش مقدار کمی از غذاهای مشکوک بر روی پوست بازو یا پشت قرار می گیرند. سپس پزشک یا متخصص بهداشت دیگری پوست را با سوزن می کشد تا مقدار کمی ماده در زیر سطح پوست وجود داشته باشد. اگر به ماده خاصی در حال آزمایش حساسیت داشته باشید، دچار واکنش می شوید. به خاطر داشته باشید، واکنش مثبت به این آزمایش به تنهایی برای تأیید حساسیت غذایی کافی نیست.
- آزمایش خون: آزمایش خون می تواند با اندازه گیری آنتی بادی مربوط به آلرژی معروف به ایمونوگلوبولین (IgE)، پاسخ سیستم ایمنی بدن به غذاهای خاص را اندازه گیری کند.
- حذف رژیم غذایی: ممکن است از فرد خواسته شود که غذاهای مشکوک را به مدت یک یا دو هفته از رژیم خود حذف کند و سپس مواد غذایی را یکی پس از دیگری به رژیم خود اضافه کنید. این روند می تواند به ارتباط علائم و غذاهای خاص کمک کند.
درمان آلرژی غذایی
تنها راه جلوگیری از واکنش آلرژیک، پرهیز از غذاهایی است که علائم و نشانه هایی خاصی را ایجاد می کنند. با این وجود، علی رغم تمام تلاش های فرد، ممکن است با غذایی که باعث واکنش او شود تماس پیدا کند.
برای یک واکنش آلرژیک جزئی، داروهای ضد هیستامین بدون نسخه یا تجویز شده ممکن است به کاهش علائم کمک کنند. این داروها را می توان پس از قرار گرفتن در معرض ماده غذایی آلرژی زا مصرف کرد تا به تسکین خارش یا کهیر کمک کنند. با این حال، آنتی هیستامین ها نمی توانند یک واکنش حساسیتی شدید را درمان کنند.
برای یک واکنش آلرژیک شدید، ممکن است به تزریق اورژانسی اپی نفرین نیاز داشته باشید. بسیاری از افراد مبتلا به آلرژی مجبور به تزریق خودکار اپی نفرین هستند.
پیشگیری از آلرژی غذایی
قبل از معرفی غذاهای آلرژی زا با پزشک خود در مورد بهترین زمان ارائه آنها صحبت کنید. با این حال، هنگامی که آلرژی غذایی ایجاد شده است، بهترین راه برای جلوگیری از واکنش آلرژیک، شناخت و اجتناب از غذاهایی است که علائم و نشانه هایی را ایجاد می کنند.
برای برخی از افراد، این عارضه فقط یک ناراحتی ساده است، اما برخی دیگر با سختی بیشتری همراه است. همچنین، اثر بعضی از چیزهایی که به عنوان مواد تشکیل دهنده غذاها استفاده می شوند، ممکن است به خوبی پنهان باشد. این امر به ویژه در رستوران ها و سایر محیط های اجتماعی بیشتر صدق می کند.
اگر می دانید حساسیت غذایی دارید، این مراحل را دنبال کنید:
- بدانید چه می خورید و چه می نوشید: حتماً برچسب روی مواد غذاها را با دقت بخوانید.
- از یک دستبند یا گردنبند هشدار دهنده پزشکی استفاده کنید: این به افراد اجازه می دهد تا در صورت بروز واکنش و عدم توانایی در برقراری ارتباط، به فرد مذکور کمک کنند.
- در مورد تجویز اپی نفرین اورژانسی با پزشک خود صحبت کنید: اگر در معرض خطر واکنش شدید آلرژیک هستید، ممکن است لازم باشد یک دستگاه تزریق خودکار اپی نفرین به همراه داشته باشید.
- در رستوران ها مراقب باشید: مطمعنا سرآشپز یک رستوران از اینکه نمی توانید غذایی که به آن حساسیت دارید را بخورید، آگاه نیست و باید کاملاً مطمئن باشید که وعده غذایی که سفارش می دهید حاوی مواد حساسیت زا نباشد. همچنین، اطمینان حاصل کنید که غذا روی سطوح یا ماهی تابه هایی پخته شود که حاوی هر نوع ماده حساسیت زا نباشد.
- برای وعده های غذایی اصلی و میان وعده خود برنامه ریزی کنید: در صورت لزوم، هنگام مسافرت یا رفتن به یک مراسم، یک کوله پُر از غذاهای بدون آلرژن تهیه کنید. اگر شما یا فرزندتان نمی توانید در یک مهمانی کیک یا دسر بخورید، یک غذای مخصوص به همراه داشته باشید.
پیشگیری از آلرژی غذایی در کودکان
اگر کودکتان آلرژی غذایی دارد، برای اطمینان از ایمنی او این اقدامات احتیاطی را انجام دهید:
- به دوستان و نزدیکان خود اطلاع دهید که فرزندتان به آلرژی غذایی حساس است.
- با ارائه دهندگان خدمات مراقبت از کودک، پرسنل مدرسه، والدین دوستان فرزندتان و سایر بزرگسالانی که به طور منظم با کودک تعامل دارند، صحبت کنید. تأکید کنید که یک واکنش آلرژیک می تواند زندگی او را تهدید کند. مطمئن شوید که اگر کودک به غذا واکنش نشان داد، می تواند فوراً درخواست کمک کند.
- به بزرگسالانی که وقت خود را با کودک می گذرانند، نحوه تشخیص علائم و نشانه های واکنش آلرژیک را بیاموزید.
- در برنامه باید نحوه مراقبت از کودک در هنگام واکنش آلرژیک به غذا بیان شود. نسخه ای از این طرح را به پرستار مدرسه فرزندتان و سایر افرادی که از کودک مراقبت و نظارت می کنند ارائه دهید.
- از کودک خود بخواهید از دستبند یا گردنبند هشدار پزشکی استفاده کند.
کلام آخر
برخی از آلرژی ها تا آخر زندگی فرد باقی می مانند، پس مهم است که به خوبی بتوان این عارضه را مدیریت کرد. مدیریت رژیم غذایی به این معنا است که از خوردن غذاهایی که به آن حساسیت دارید اجتناب کنید. برای درمان آلرژی به پزشک مراجعه کنید تا او بتواند به درستی آلرژی غذایی را تشخیص داده و برای آن برنامه درمانی ایجاد کند.
منابع: mayoclinic, medlineplus.gov, healthline, acaai
