آنافیلاکسی (شوک آلرژی) چیست ؟
برای برخی از افراد مبتلا به آلرژی، قرار گرفتن در معرض ماده حساسیت زا می‌تواند منجر به واکنشی آلرژی شدید و تهدید کننده زندگی شود که آنافیلاکسی نامیده می‌شود.
آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک بسیار شدید است که ممکن است در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از قرار گرفتن در معرض چیزی که به آن حساسیت دارید رخ دهد و عامل حساسیت زا هر چیزی ممکن است باشد. از نیش زنبور گرفته تا بادام زمینی. این شرایط خطرناک است. اگر بلافاصله درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند و حتی کشنده باشد.
آنافیلاکسی چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟
آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک شدید در کل بدن نسبت به ماده شیمیایی است که به آلرژن معروف است. آلرژن ماده ای است که می‌تواند باعث واکنش آلرژیک شود.
سیستم ایمنی بدن فرد پس از قرار گرفتن در معرض ماده ای مانند زهر نیش زنبور عسل، نسبت به آن حساس می‌شود و آنتی بادی تولید می‌کند. این واکنش زمانی که بدن در معرض عوامل بیماری زایی مثل باکتری یا ویروس قرار دارد، خیلی مفید است.
اما گاهی سیستم ایمنی افراد واکنش بیش از حد نشان می‌دهند و سبب علائم شدید آلرژیک می‌شوند. به عنوان مثال هنگامی که فرد دوباره در معرض آن ماده حساسیت زا مثلا نیش زنبور قرار می‌گیرد، آنافیلاکسی روی می‌دهد. آنافیلاکسی پس از مواجهه به سرعت اتفاق می‌افتد. این واکنش آنقدر شدید است که کل بدن را درگیر می‌کند.
در این حالت سیستم ایمنی بدن شروع به ترشح هیستامین می‌کند. ترشح بیش از اندازه هیستامین فشار خون را پایین آورده و مجاری تنفسی را تنگ و تنفس را مشکل می‌کند. کسانی که دچار این شک می‌شوند نیاز به تزریق اپی‌نفرین و درمان اورژانسی دارند. در صورت تاخیر در درمان آنافیلاکسی، احتمال مرگ وجود دارد.
علائم آنافیلاکسی کدامند؟
علائم شوک آنافیلاکسی معمولا در عرض چند ثانیه در تماس بودن با عامل حساسیت زا ایجاد می‌شوند. ولی گاهی پیش می‌آید که این علایم بعد از نیم ساعت یا حتی بیشتر خودشان را نشان می‌دهند.
این علائم عبارتند از:
- واکنش‌های پوستی مثل کهیر و خارش و قرمزی یا رنگ پریدگی پوست
- افت فشار خون
- انقباض مجاری تنفسی و تورم زبان یا گلو، که می‌تواند باعث سرفه، خس خس سینه و تنگی نفس شود
- درد شکم
- مشکل در بلعیدن
- اضطراب و گیجی
- لکنت زبان
- تورم صورت و لب
- ضربان ضعیف و سریع
- حالت تهوع، استفراغ یا اسهال
- سرگیجه یا غش کردن
مهم ترین عوامل ایجاد آنافیلاکسی
متداول ترین عوامل آنافیلاکسی در کودکان، آلرژی غذایی به بادام زمینی، صدف، ماهی، شیر، تخم مرغ، سویا و گندم است.
در بزرگسالان صدف، انواع آجیل درختی (گردو، فندق، بادام هندی، پسته، دانه کاج و بادام)، بادام زمینی است و برخی نیز به مواد نگهدارنده در مواد غذایی حساسیت دارند.
علاوه بر این داروهای خاصی از جمله آنتی بیوتیک، آسپرین و ایبوپروفن و سایر داروهای مسکن و کنتراست داخل وریدی (IV) که در برخی از آزمایشات تصویربرداری استفاده می‌شود هم عامل آنافیلاکسی هستند
نیش زنبورهای سرخ، زنبور زرد، مورچه و لاتکس که در دستکش، بادکنک، کاندوم و … وجود دارد هم می‌تواند شوک آنافیلاکسی ایجاد کند.
اگر چه چندان معمول نیست ولی در برخی افراد ورزش هوازی مانند آهسته دویدن، یا حتی فعالیت بدنی پیاده روی تند هم آنافیلاکسی ایجاد می‌شود.
مصرف برخی از غذاها قبل از ورزش یا ورزش در صورت گرم بودن، سرد یا مرطوب شدن هوا در برخی افراد با آنافیلاکسی مرتبط است
عوارض شوک آنافیلاکسی چیست؟
شوک آنافیلاکسی بسیار جدی است. می‌تواند مجاری تنفسی را مسدود کرده و مانع از تنفس شود. در عین حال به دلیل افت فشار خون مانع از عملکرد درست قلب شود و از دریافت اکسیژن کافی توسط قلب جلوگیری کند. اما عوارض بالقوه ای که می‌توان از آنافیلاکسی انتظار داشت عبارتند از:
- صدمات مغزی
- نارسایی کلیه
- شوک قلبی (قلب شما خون کافی به بدن پمپاژ نکند)
- آریتمی (ضربان قلب که خیلی سریع یا خیلی کند است)
- حمله قلبی
- مرگ
در بعضی موارد، بدتر شدن مشکلات پزشکی قبلی. این امر به ویژه در مورد شرایط سیستم تنفسی صدق می‌کند. به عنوان مثال، مبتلایان به COPD، ممکن است کمبود اکسیژن را تجربه کنند که می‌تواند به سرعت صدمات جبران ناپذیری به ریه‌ها وارد کند.
شوک آنافیلاکسی می‌تواند علائم را در افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس را بدتر کند.
چه افرادی در معرض خطر آنافیلاکسی هستند؟
افراد زیادی وجود دارند ریسک ابتلا به شوک آنافیلاکسی در آنها زیاد است.
- اگر قبلا دچار شوک آنافیلاکسی شده اید خطر ابتلا مجدد به آن زیاد است و از طرفی احتمال این که شوک‌های آینده شدیدتر هم باشد، وجود دارد.
- افرادی که هم مبتلا به آسم و هم مبتلا به آلرژی هستند.
- کسانی دچار بیماری‌های قلبی هستند.
- افرادی که تجمع غیر طبیعی نوعی خاص از گلبول سفید (ماستوسیتوز) در خونشان اتفاق می‌افتد.
- افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس
- مبتلایان به COPD
بهتری راه برای جلوگیری از شوک آنافیلاکسی چیست؟
آنافیلاکسی نادر است و بیشتر افراد مبتلا به آن بهبود می‌یابند. اما مهم است که قبل از هر نوع درمان پزشکی، از جمله موارد دندانپزشکی، در مورد هرگونه حساسیت دارویی به پزشک خود در مورد این مشکل خود بگویید.
وقتی به پزشکی مراجعه می‌کنید در مورد آلرژی خود اطلاع رسانی کنید تا داروهایی که باعث ایجاد آنافیلاکسی می‌شوند برای شما تجویز نکند.
بهترین راه جلوگیری از آنافیلاکسی پرهیز از موادی است که باعث این واکنش شدید می‌شوند.
در کنار این مورد مهم است که از یک دستبند هشدار دهنده پزشکی استفاده کنید که نشان می‌دهد شما به دارو یا مواد خاصی آلرژی دارید.
کیت اورژانس و داروهای تجویز شده مربوط به آلرژی را همیشه در دسترس داشته باشید.
اگر دستگاه تزریق خودکار اپی‌نفرین دارید، تاریخ انقضا آن را بررسی کنید و اگر تاریخ آن رو به اتمام است مجددا نسبت به شارژ آن اقدام کنید. در صورتی که دچار شک آلرژی شدید حتی اگر اپی‌نفرین منقضی شده بود، باز هم از آن استفاده کنید.
اگر به حشرات نیش دار حساسیت دارید، سعی کنید پیراهن و شلوار آستین بلند بپوشید. پابرهنه روی چمن راه نروید و از پوشیدن لباس‌های رنگ‌های روشن بپرهیزید. از عطر، ادکلن یا لوسیون‌های معطر استفاده نکنید.
اگر حساسیت غذایی دارید، برچسب تمام غذاهایی را که می‌خرید را با دقت بخوانید. این کار را همیشه انجام دهید چون گاهی روند تولید تغییر می‌کند و ممکن است ماده ای به تولید آن اضافه شده باشد که شما به آن حساسیت دارید.
اگر مهمان هستید یا در رستوران غذا می‌خورید حتما بپرسید که داخل آن از چه موادی استفاده شده است.حتی مقدار کمی از مواد غذایی که به آن حساسیت دارید می‌تواند واکنش جدی ایجاد کند.
در هنگام مواجهه با شخصی که دچار آنافیلاکسی شده چه کاری انجام دهید؟
آنافیلاکسی یک وضعیت اضطراری است که بلافاصله نیاز به مراقبت پزشکی دارد. پس در اولین قدم با اورژانس تماس بگیرید. اصلا منتظر نمانید که ببینید علائم برطرف می‌شود یا نه.
سیستم تنفس و گردش خون شخص را چک کنید. اگر با علائمی مثل تورم گلو، تنفس همراه با خس خس شدید مواجه شدید، آنها را علائم خطر در نظر بگیرید. در صورت نیاز حتما تنفس دهان به دهان و CPR را شروع کنید.
اگر واکنش آلرژیک ناشی از نیش زنبور عسل است، با یک چیز سفت مثل ناخن انگشت یا کارت اعتباری پلاستیکی، نیش را از روی پوست بتراشید. از موچین استفاده نکنید. با فشار دادن نیش، سم بیشتری آزاد می‌شود و سبب افزایش آلرژی خواهد شد.
اگر شخص بیمار داروی ضد حساسیت یا دستگاه تزریق اپی نفرین دارد به اون کمک کنید تا از این داروها استفاده کند. انژکتورهای خودکار اپی نفرین (آدرنالین) حاوی یک دوز تجویز شده از دارو هستند که در موارد اضطراری آنافیلاکتیک به ران تزریق می‌شوند.
معمولا بعد از چند دقیقه مشکل شوک کاهش پیدا می‌کند. ولی در هر صورت باید به اورژانس مراجعه شود. چون از هر پنج نفر یک نفر دچار شوک آنافیلاکسی دو فازی می‌شود.
اگر فرد در تنفس مشکل دارد از طریق دهان به او دارو ندهید.
از او بخواهید صاف دراز بکشد، پاهای او را حدود 30 سانتی متر بلند کنید و با کت یا پتو روی او را بپوشانید.
اگر مشکلی در تنفس دارد، بالش زیر سر او قرار ندهید. این می‌تواند مجاری تنفسی را مسدود کند.
تشخیص و مدیریت طولانی مدت آنافیلاکسی پیچیده است، بنابراین باید به یک پزشک متخصص آلرژی و ایمونولوژی مراجعه کرد.
پزشکان چگونه شوک آلرژی را تشخیص می‌دهند؟
در صورت وجود علائم زیر به احتمال زیاد شخص بیمار دچار آنافیلاکسی شده است.
سردرگمی ذهنی، تورم گلو، ضعف یا سرگیجه، پوست آبی، ضربان قلب سریع یا غیرطبیعی، تورم صورت، فشار خون پایین و خس خس سینه
در بعضی موارد در اولین مواجهه با بعضی از داروها مثل مورفین، آسپرین و سایر داروها ممکن شخص دچار واکنشی مانند آنلافلاکسی شود اما این نوع واکنش آنافیلاکسی نیست ولی علائم و عوارض یکسانی دارد.
درمان آنافیلاکسی چگونه است؟
در صورتی که تشخیص داده شود که بیمار دچار شوک آلرژی شده این عملیات برای بهبود او انجام می‌شود.
در صورت توقف تنفس یا قطع ضربان قلب، ممکن است احیای قلبی ریوی (CPR) دریافت کند. همچنین ممکن است داروهایی به او داده شود، از جمله:
- اپی نفرین (آدرنالین) برای کاهش پاسخ آلرژیک بدن
- اکسیژن، برای کمک به نفس کشیدن
- آنتی هیستامین‌های وریدی (IV) و کورتیزون برای کاهش التهاب مجاری هوا و بهبود تنفس
- آگونیست بتا (مانند آلبوترول) برای تسکین علائم تنفسی
به طور کلی هر گونه عارضه ای که در نتیجه شوک آنافیلاکتیک ایجاد شده است درمان خواهد شد.
سخن پایانی
آنافیلاکسی واکنش آلرژیک شدید است که در صورت عدم رسیدگی به موقع به آن دچار مشکلات حادی خواهید شد و حتی در شرایط خیلی بد باعث مرگ می‌شود. به همین دلیل آگاهی از علل ایجاد این شوک آلرژی و پیشگیری از ایجاد آن اهمیت خیلی زیادی دارد.
منابع: mayoclinic, healthline, healthline2, healthline3, miedilineplus, aaaai
بسیار مطالب مفیدی بودن. ممنون