قلیان همانطور که از ظاهرش پیداست حاوی لوله‌ای است که از طریق آن فرد مواد سمی را به درون ریۀ خود وارد می‌کنند. اغلب ترکیبات این وسیلۀ مخرب با طعم‌های شیرین مانند اسانس سیب، شکلات، نارگیل، شیرین‌بیان یا هندوانه ترکیب می‌شود. قرن‌هاست که مردم در ایران باستان و هند از قلیان استفاده می‌کنند. امروزه مردم اغلب به صورت دسته‌جمعی، در خانه، کافه یا سالن‌های غذاخوری قلیان را به عنوان سرگرمی به کار می‌برند. برخی از افراد تصورات غلط دارند که قلیان برای سلامتی آنها مضر نیست و به اندازۀ سیگار کشیدن خطرناک نیست. در این مقاله از مجلۀ پزشکی اسنپ دکتر خطرات سلامتی مربوط به استعمال قلیان و در کل مضرات قلیان بررسی خواهد شد.
مضرات قلیان برای سلامتی چیست؟
قلیان فرد را در معرض دود تنباکو قرار می‌دهد. یک قلیان دارای چندین جزء ثابت در ساختار فیزیکی خود است. از جمله یک کاسه آب، بدنۀ فلزی، منفذی در پایین و یک شلنگ انعطاف‌پذیر برای دهان که از طریق آن این استعمال انجام می‌شود. این دستگاه با سوزاندن زغال چوپ کار می‌کند، سپس مخلوط تنباکو را می‌سوزاند. دود تولید شده از زغال چوب به حرکت توتون و تنباکو از طریق آب و شلنگ و رسیدن آن تا دهانه کمک می‌کند.
استفاده از قلیان فرد را در معرض دود تنباکو قرار می‌دهد که حاوی اجزای مضر مانند مونوکسیدکربن است. آب موجود در قلیان توانایی فیلتر این مواد را ندارد. حتی اگر شخصی مستقیماً از قلیان استفاده نکند، اگر نزدیک افراد مصرف‌کننده قرار گیرد، می‌تواند دود حاصل از مصرف آنها را استشمام کند. در نتیجه از مضرات آن بی‌نصیب نخواهد شد.
برخی از اثرات بالقوۀ دود قلیان بر روی سلامتی
- عوارض متعدد بر عملکرد ریه مانند بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) و برونشیت.
- افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی مانند گرفتگی عروق قلب و حملۀ قلبی.
- افزایش خطر سرطان به ویژه سرطان ریه، گلو و دهان.
- پیری زودرس پوست (زیرا مصرف تنباکو میزان اکسیژن‌رسانی به پوست را کاهش می‌دهد).
- افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند مونونوکلئوز و تبخال دهان.
در صورتی که فردی دهانۀ قلیان خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارد، ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی را برای خود و دیگران افزایش دهد. این مورد از دیگر مضرات قلیان قلیان است.
قلیان بهتر است یا سیگار؟
طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) استعمال قلیان بسیاری از خطرات سلامتی را مشابه سیگار کشیدن دارد. به عنوان مثال در دود تنباکو نیکوتین وجود دارد که ماده‌ای بسیار اعتیادآور است. دود قلیان همچنین به سوختن زغال نیاز دارد که با تنباکو در ارتباط مستقیم قرار گیرد. در نتیجۀ سوختن بخارهایی ایجاد می‌شوند که به اندازۀ دود سیگار سمی است. افرادی که قلیان را مصرف می‌کنند ممکن است بیشتر از مصرف سیگار در معرض سموم موجود در دود قرار گیرند.
طبق اعلام (CDC) افراد به طور متوسط 20 بار در روز سیگار را مصرف می‌کنند. اما ممکن است در طول یک ساعت استعمال قلیان 200 دود مضر را در مدت کوتاهی به ریه‌های خود وارد کنند. همچنین بر اساس گزارش مؤسسۀ ملی سوءمصرف مواد مخدر، به استناد تحقیقات انجام شده توسط دانشکدۀ پزشکی دانشگاه پیتسبورگ مصرف قلیان بیش از 2.5 برابر مقدار نیکوتین دود سیگار را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد. این حجم از نیکوتین توانایی اعتیاد افراد را به صورت افزون‌تری خواهد داشت.
قلیان های حرارتی برقی
تولیدکنندگان قلیان، انواع جدید قلیان را به بازار عرضه کردند که به جای زغال از گرمای الکتریکی در آن استفاده می‌شود. سازندگان از این منابع حرارتی به عنوان زغال الکترونیکی نام می‌برند. همچنین اغلب آنها را به عنوان جایگزینی ایمن برای قلیان‌های ذغالی سنتی عرضه می‌کنند. (CDC) در این باره می‌گوید که متخصصان در این مرحله دانش بسیار کمی در مورد خطرات سلامتی محصولات دخانیات الکترونیکی دارند. با این حال دانشگاه سین سیناتی تحقیقات اولیه‌ای را گزارش کرد. تیمی از شیمی‌دانان آن را برای بررسی اجزای دود تولید شده توسط زغال الکترونیکی انجام دادند.
محققان در این زمینه می‌گویند که در بررسی خود به این نتایج دست یافتند که دود زغال الکترونیکی 24 ساعت پس از مصرف، 80 درصد سلول‌های ریه را از بین می‌برد. این خطر نسبت به زغال با سم بالاتر که تیم آزمایش کرده است و باعث از بین رفتن 25 درصد سلول‌های ریه می‌شود، قابل توجه است. در نتایج این بررسی مشخص شد که ذغال 10 درصد سلول‌های ریوی نمونه را از بین می‌برد. در نتیجه محققان نتیجه گرفتند که انتخاب قلیان با زغال الکترونیکی احتمالاً خطرناکتر از نمونه‌های ذغالی آن است. اکنون برای تأیید این نتایج اولیه تحقیقات علمی بیشتری لازم است.
باورهای رایج در مورد مصرف قلیان
یک افسانۀ رایج در مورد قلیان این است که قلیان کشیدن اعتیادآور نیست. برخی از تولیدکنندگان قلیان ادعا دارند محصولات بدون توتون و تنباکو را به فروش می‌رسانند که ممکن است آنها مضرات انواع دیگر قلیان را نداشته باشند. این نیز یک باور غلط است. زیرا دود هنوز حاوی مونوکسیدکربن است که یک ترکیب مضر مانند سایر سموم است.
افسانه‌های دیگر در مورد قلیان کشیدن قلیان عبارتند از:
گفته می‌شود که قلیان اعتیاد آور نیست. در حالی که می‌دانیم دود قلیان حاوی نیکوتین است که یک ترکیب اعتیاد آور است. همچنین آب موجود در فیلترهای دود قلیان مستقیماً به سلول‌های ریه آسیب می‌رساند و مواد آب موجود در دود قلیان هیچ مادۀ شیمیایی مضری را فیلتر نمی‌کند. باور عموم نیز به این صورت است که سیگار سلول‌های ریه‌ها را از بین می‌برد. زیرا از گرما استفاده می‌کنند و دود قلیان سردتر است.
بنابراین آسیبی به سلول‌های ریه نخواهد رساند. دود قلیان حتی پس از خنک شدن نیز می‌تواند به قلب و ریه آسیب وارد کند. در حالی که برخی افراد معتقدند استعمال قلیان در مقایسه با سیگار ایمن‌تر و جایگزین بهتری برای استعمال دخانیات است. اما فوایدی برای سلامتی ندارد و خطرات قابل‌توجه مشابهی را برای سلامتی به همراه دارد. مصرف قلیان سایر افراد را در معرض استنشاق دود آن قرار می‌دهد. بنابراین برای کاهش خطرات صدمه به ریه‌ها و سایر اندام‌ها، بهتر است افراد از استعمال دخانیات از جمله سیگار و قلیان خودداری کنند.
در حالی که تحقیقات در مورد کشیدن قلیان هنوز در حال بررسی است. شواهد نشان می‌دهند که این اعتیاد خطرات بی‌شماری را ایجاد می‌کند:
- دود قلیان حاوی مقادیر بالایی از ترکیبات سمی از جمله قیر، مونوکسید کربن، فلزات سنگین و مواد شیمیایی سرطان‌زاست. در واقع مصرف‌کنندگان قلیان بیشتر از افراد سیگاری در معرض مونوکسیدکربن و دود سمی قرار دارند.
- همانند استعمال سیگار، قلیان نیز با سرطان‌های ریه، دهان، بیماری‌های قلبی و سایر بیماری‌های جدی در ارتباط است.
- مصرف قلیان تقریباً همان قدر که سیگار کشیدن نیکوتین را در اختیار بدن قرار می‌دهد، منجر به وابستگی به دخانیات خواهد شد.
- دود قلیان خطرات مشابه با دود سیگار را به همراه دارد. استعمال قلیان توسط زنان باردار می‌تواند باعث تولد نوزادانی با وزن کم شود.
- همچنین ممکن است لوله‌های قلیان که در کافه و رستوران استفاده می‌شوند، به درستی تمیز نگردد و خطر شیوع بیماری‌های عفونی را افزایش دهند.
بررسی نهایی مضرات قلیان
با توجه به تعصبات و قدمت تولید و مصرف قلیان در کشورهای آسیایی، این وسیلۀ مخرب تا کنون با مصرف چشمگیری روبرو بوده است. از طرفی با توجه به گستردگی صنعت توتون و تنباکو بیشتر تبلیغات جهت نشان دادن اثرات نادر و بی‌خطر محصولات دارند. از این رو توصیه می‌شود با در نظر گرفتن شرایط بهداشتی و نخوۀ تولید این مواد خود را در معرض آسیب و بیماری‌های شدید قرار ندهید. اثبات تأثیرات این مواد مخدر چه به صورت سیگار و چه قلیان یا مواد مخدر با مشاهدۀ نتایج مصرف‌کنندگان دیگر قابل بررسی است.
پس می‌توان انتظار داشت با توجه به نتایج مؤثر و حقیقی این مواد حاوی نیکوتین علایم آسیب در عموم وجود داشته باشد.
در صورتی که قصد دارید به تنهایی جهت ترک عاداتی مانند سیگار یا قلیان اقدام کنید، بهتر است در ابتدا با یک مشاور ترک اعتیاد یا متخصص علوم رفتاری مشورت نمایید. شما می‌توانید در آغاز خود را با فعالیت‌های مفید و جالب دیگر سرگرم کنید تا اثرات شادی و نشاط آن را با نیکوتین جایگزین نمایید. در این مسیر توصیۀ اکثر روانشناسان و متخصصان جایگزینی یک هدف و فعالیت مستمر است. چه چیزی بهتر از شروع یک فعالیت ورزشی یا تهیۀ یک نوشیدنی در عصر می‌تواند این لذت را به شما بازگرداند؟
خود را در شرایط مختلف قرار دهید که در اطراف شما از سیگار یا قلیان خبری نباشد. در این صورت خواهید دید پس از مدتی مغز شما بدون انگیزۀ خاصی به سمت فعالیت جدید تمایل پیدا می‌کند. به همین سادگی می‌توانید خود را از مضرات این مواد مصنوعی و ساختگی دور کنید. در ضمن بسیاری از افرادی که در گذشته به صورت حرفه‌ای ورزش انجام می‌دادند، پس از ابتلا به این اعتیاد از اهداف و استعدادهای خود دور شدند. اگر شما نیز مانند این دسته هدف یا فعالیتی را پس از کاهش قدرت بدنی ناشی از نیکوتین تجربه کردید. وقت آن رسیده است که خاطرات خوش خود و اهداف گذشته را امروز ثبت کنید. با مشاورۀ تخصصی در زمینۀ ترک این عادات خود را به زندگی سلامت بازگردانید.
عالی بود.