چگونه برای دیالیز آماده شویم؟‌

زمانی که برای دیالیز آماده می‌شوید، دانستن این‌که چه انتظاراتی می‌توانید از روند درمان داشته باشید، احساس راحتی و آرامش بیش‌تری به شما می‌دهد. پیش از شروع دیالیز، پزشک به شما کمک می‌کند تا گزینه‌های درمانی متفاوت را به‌خوبی بشناسید و بهترین گزینه را با توجه به سبک زندگی‌تان انتخاب کنید اما هر کدام از روش‌های درمان، فرایندهای مختلفی دارند.

در این مطلب از وبلاگ اسنپ‌دکتر قرار است به شکلی کامل و جامع درباره این فرایندها صحبت کنیم و مسیر درمانی جلسات دیالیز را به‌خوبی شرح دهیم تا با نحوه انجام آن بیشتر آشنا شوید.

پیش از هر چیزی باید بدانید که روش درمانی دیالیز، ۲ نوع اصلی دارد که شامل موارد زیر می‌شود: 

• همودیالیز (Haemodialysis): این فرایند شامل هدایت خون به یک دستگاه خارجی است، جایی که این مایع حیاتی برای بدن قبل از بازگشت دوباره به رگ‌ها، فیلتر می‌شود.

• دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis): در این روش پمپاژ مایع دیالیز به فضای داخل شکم باعث می‌شود تا مواد اضافه موجود در خون از طریق رگ‌های داخل شکم خارج شوند.

در ادامه بیش‌تر درباره هر نوع و نحوه انجام آن صحبت می‌کنیم: 

همودیالیز

پیش از شروع همودیالیز، معمولا باید یک رگ خونی به نام فیستول شریانی‌وریدی در بازوی شما ایجاد شود. اتصال ورید و شریان به‌ یک‌دیگر باعث بزرگ‌تر و قوی‌تر شدن رگ‌های خونی می‌شود. این موضوع می‌تواند انتقال خون به دستگاه دیالیز و بازگشت مجدد آن را بسیار آسان‌تر کند.

معمولا عمل ایجاد فیستول شریان‌وریدی حدود ۴ تا ۸ هفته پیش از شروع همودیالیز صورت می‌گیرد تا بافت و پوست اطراف فیستول فرصت بهبود داشته باشند. 

اگر رگ‌های خونی فرد برای ایجاد این فیستول خیلی باریک باشند، ممکن است روش جایگزینی به نام پیوند یا گرافت AV از سوی پزشک توصیه شود؛ روشی که در آن از یک قطعه لوله مصنوعی برای اتصال شریان به ورید استفاده می‌شود. در برخی موارد به‌عنوان یک اقدام کوتاه‌مدت و یا حتی اضطراری، ممکن است پزشک لوله کوچکی را از رگ گردن فرد وارد بدن‌ کند. 

فرایند جلسات همودیالیز

اغلب افراد به ۳ جلسه همودیالیز در هفته نیاز دارند که هر جلسه حدود ۴ ساعت به‌طول می‌انجامد. این جلسات را می‌توان در خانه یا در بیمارستان هم انجام داد. در این جلسات، ۲ سوزن نازک در فیستول یا پیوند AV وارد شده و در جای خود چسبانده می‌شوند. یک سوزن به آرامی خون را خارج کرده و به دستگاه دیالیز منتقل می‌کند و سوزن دیگر، خون تصفیه شده را از دستگاه به داخل بدن بیمار بازمی‌گرداند. 

دستگاه دیالیز از یک‌سری غشا که به عنوان فیلتر عمل می‌کنند تشکیل شده است. این غشاها مایع خاصی به‌وجود می‌آورند که مواد زائد خون را فیلتر و به مایع دیالیز منتقل می‌کند. سپس مایع از دستگاه دیالیز خارج شده و خون تصیفه‌شده از طریق سوزن دوم وارد بدن می‌کند. 

در طول جلسات دیالیز فرد روی صندلی یا تخت می‌نشیند یا حتی دراز می‌کشد و می‌تواند در این حین کتاب بخواند، به موسیقی گوش دهد یا از تلفن همراه استفاده کند. عموما همودیالیز دردناک نیست اما می‌تواند احساس سرگیجه یا گرفتگی عضلات را در طول جلسات برای فرد به‌همراه داشته باشد. دلیل این احساس، تغییر سریع در سطح مایع خون است که در طول جلسات درمان اتفاق می‌افتد. 

در انتهای جلسه، سوزن‌ها برداشته شده و برای جلوگیری از خون‌ریزی، چسبی روی محل تزریق قرار می‌گیرد. اگر فرد در بیمارستان تحت درمان قرار گرفته باشد، معمولا بعد از گذشت زمان کوتاهی می‌تواند به خانه برود. 

محدودیت‌های غذایی در روش همودیالیز

اگر همودیالیز انجام می‌دهید، مقدار مایعی که می‌توانید به صورت روزانه بنوشید به‌شدت محدود است؛ زیرا در صورت نوشیدن بیش از حد مایعات، دستگاه دیالیز نمی‌تواند ۲ تا ۳ روز مایع اضافی را طی ۴ ساعت از خون خارج کند. این موضوع می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌ شود و بافت‌ها و ریه‌ها را دچار مشکل کند. 

مقدار مایع مجاز روزانه به وزن افراد بستگی دارد. اما به‌طور کلی، اکثر بیماران مجاز به نوشیدن روزانه ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌لیتر آب هستند. جدا از این موضوع، رعایت رژیم غذایی در فرایند همودیالیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. 

مواد معدنی مثل سدیم (نمک)، پتاسیم و فسفر که معمولا توسط کلیه‌ها فیلتر می‌شوند، می‌توانند بین جلسات درمانی در بدن تجمع یافته و به سطوح خطرناکی برسند. معمولا در طول فرایند درمان، یک متخصص تغذیه به شما معرفی می‌شود تا برنامه غذایی مناسبی ارائه دهد که در آن، باید از خوردن غذاهای حاوی پتاسیم و فسفر زیاد پرهیز کنید و نمک مصرفی روزانه‌تان را هم به میزان بسیار زیادی کاهش دهید.

دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی به دو نوع تقسیم‌بندی می‌شود: 

• دیالیز صفاقی سرپایی مداوم (CAPD): روشی که در آن خون فرد چندین بار در طول روز فیلتر می‌شود.
• دیالیز صفاقی خودکار (APD): روشی که در آن یک دستگاه به فیلتر کردن خون فرد در طول شب و هنگام خواب کمک می‌کند. 

پزشکان پیش از شروع جلسات دیالیز صفاقی، یک برش زیر ناف ایجاد می‌کنند و لوله نازکی به نام کاتتر را در محل برش قرار می‌دهند تا مایع دیالیز به فضای داخل شکم پمپاژ شود. کاتتر به‌طور دائم به شکم فرد وصل می‌شود تا بتوان فرایند دیالیز را انجام داد. البته این فرایند می‌تواند برای بسیاری از افراد مشکل‌ساز به‌نظر برسد. 

فرایند جلسات دیالیز صفاقی سرپایی مداوم

تجهیزات مورد استفاده برای انجام CAPD عبارت‌اند از: 

• کیسه‌ای حاوی مایع دیالیز
• کیسه‌ای خالی برای جمع‌آوری مواد زائد 
• یک لوله و گیره برای محکم کردن هر دو کیسه به کاتتر

ابتدا کیسه حاوی مایع دیالیز به کاتتر در شکم فرد متصل می‌شود تا مایع به داخل حفره صفاقی جریان پیدا کند و برای چند ساعت در آن‌جا باقی بماند. در حالی که مایع دیالیز در معده است، مواد زائد و مایع اضافی موجود در خون که از پوشش حفره عبور می‌کند به داخل مایع کشیده می‌شود. 

چند ساعت بعد، مایع قدیمی در کیسه دوم تخلیه خواهد شد. مجددا مایعی جدید از کیسه‌ای تازه به حفره صفاقی فرد منتقل شده و تا جلسه بعدی در آن‌جا باقی می‌ماند. فرایند تبادل مایعات معمولا بدون درد است و بین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. تعویض مایعات دردناک نیست اما ممکن است احساس پر شدن شکم با مایع ناراحت‌کننده و عجیب به‌نظر برسد که به مرور زمان و با عادت کردن، برطرف می‌شود. 

اکثر افرادی که از CAPD استفاده می‌کنند، باید این جلسات را حدود ۴ بار در روز تکرار کنند. 

فرایند جلسات دیالیز صفاقی خودکار

دیالیز صفاقی خودکار یا همان APD تشابه بسیار زیادی با CAPD دارد، با این تفاوت که دستگاهی جداگانه برای کنترل تبادل مایع در طول خواب مورد استفاده قرار می‌گیرد. قبل از رفتن به رخت‌خواب، یک کیسه پر از مایع دیالیز به دستگاه APD متصل می‌شود و در طول شب، دستگاه به‌طور خودکار فرایند تعویض مایع را برای چند مرتبه انجام می‌دهد. 

معمولا در طول جلسات دیالیز صفاقی، فرد باید ۸ تا ۱۰ ساعت به دستگاه APD متصل باشد. در پایان، مقداری مایع دیالیز در شکم باقی می‌ماند که در جلسه بعدی، تخلیه خواهد شد. اگر فرد در طول شب، مثلاً برای رفتن به توالت نیاز به بلند شدن دارد، ممکن است فرایند تعویض مایع به‌طور موقت قطع شود. 

یکی از دغدغه‌های افرادی که با APD مواجه‌اند، اختلال برق یا سایر مشکلات فنی است. متخصصان بر این باورند که تا زمانی که در عرض ۲۴ ساعت، فرد مجددا فرایند درمان را از سر بگیرد، مشکلی برای از دست دادن یک شب از جلسه درمان وجود ندارد. 

محدودیت‌های غذایی در روش دیالیز صفاقی

اگر به سراغ دیالیز صفاقی رفته‌اید، معمولاً محدودیت‌های کم‌تری در رژیم غذایی و مصرف مایعات، در مقایسه با همودیالیز دارید؛ چرا که درمان طی چندین مرتبه در طول روز انجام می‌شود. با این حال، گاهی به شما توصیه می‌شود که میزان مصرف مایعات خود را محدود کرده یا تغییراتی در رژیم غذایی‌تان به‌وجود آورید که بسته به نظر پزشک و شرایط سلامتی‌تان، می‌تواند متفاوت باشد. 

جمع‌بندی

جلسات دیالیز بسته‌به نوعی که پزشکان به شما توصیه می‌کنند، فرایند متفاوتی دارند و مزایا و معایبی را به خود اختصاص می‌دهند. با این حال، داشتن اطلاعات کافی درباره این فرایند می‌تواند اضطرابی که از شروع این مسیر دارید را کاهش دهد تا فرایند درمان راحت‌تری داشته باشید و بتوانید به خوبی سبک زندگی‌تان را با آن وقف دهید.